انواع بیماری‌های غدد بزاقی

[ملکه برفی]

بسیاری از افراد اهمیت توجه به بهداشت دهان و دندان را تنها از آن جهت می‌دانند که بیماری‌های دهان و سلامت دندان‌ها بررسی شود اما رعایت بهداشت دهان و مراجعات منظم می‌تواند کمک کند بسیاری از مشکلات قابل پیشگیری، از جمله مشکلات غدد بزاقی کشف، بررسی و درمان شوند.


غدد بزاقی بخشی از سیستم گوارشی محسوب می‌شوند. به این معنا که غذا از بدو ورود به دهان با ترشحات بزاقی روبرو می‌شود. بزاق بخش کوچکی از هضم را انجام می‌دهد. همچنین نقش محافظتی از مخاط را برعهده دارد. البته نقش فرعی بزاق مانند کمک به صحبت کردن و کارکرد مناسب بلع و دهان را نباید از نظر دور داشت.
غدد بزاقی اصلی شامل بناگوشی، تحت فکی و زیرزبانی است. همچنین غدد بزاقی فرعی ریز و به تعداد فراوان نیز وجود دارند که در سراسر دهان تا قسمت فوقانی حلق به صورت پراکنده پخش شده‌اند. از آنجا که غدد بزاقی نقش مهمی در دهان ایفا می‌کنند، بیماری‌های آنها می‌تواند برای فرد بسیار مشکل‌ساز باشد. بیماری‌های غدد بزاقی تحت عنوان بیماری‌های خوش‌خیم و بدخیم طبقه‌بندی می‌شوند.
بیماری‌های غدد بزاقی عبارتند از:

عفونت غدد بزاقی
شایع‌ترین بیماری‌ خوش‌خیم در غدد بزاقی عفونت‌های مربوط به این غدد است. در این بیماری غده یا غدد بزاقی درگیر، دردناک، متورم و ملتهب می‌شود. عفونت غدد بزاقی معمولا در افرادی رخ می‌دهد که به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا هستند. عفونت غدد بزاقی در افراد سالم بسیار نادر است. بیماری‌ زمینه‌ای ممکن است وجود سنگ در غدد بزاقی، انسداد در مجرای غدد بزاقی یا ابتلای فرد به بیماری‌های دیگری مانند دیابت، سرطان یا ضعف سیستم ایمنی باشد که در اثر کهولت سن یا بیماری خاص ایجاد می‌شود، اما درمان عفونت بسیار آسان است و با تجویز آنتی‌بیوتیک و تحت نظر گرفتن بیمار برطرف خواهد شد. عفونت‌هایی که باکتریایی هستند ممکن است با تب همراه باشند.


بیماری دیگری که اغلب در سالمندان مشاهده می‌شود، سنگ غده بزاقی است. این بیماری خوش‌خیم است. سنگ‌ها معمولا غدد تحت فکی را درگیر می‌کنند. علت خاصی برای این بیماری یافت نشده ولی احتمال دارد که بالا بودن اسیداوریک خون باعث وجود سنگ غدد بزاقی شود.
مطالعات نشان داده برخلاف اینکه سنگ‌ها از نوع کلسیمی هستند، بالا بودن میزان کلسیم خون تاثیری در بروز این عارضه ندارد. سنگ غدد بزاقی باعث درد، تورم و بزرگی غده می‌شود. البته این حالت معمولا به دنبال خوردن غذاهای ترش ایجاد می‌شود. غذاهای ترش باعث ترشح زیاد بزاق می‌شوند و از آنجا که سنگ‌ها باعث انسداد می‌شوند، بزاق در غده محبوس شده و موجب تورم و درد می‌شود.
البته غذاهای ترش برای افرادی که سابقه سنگ‌سازی غده بزاقی دارند از عود مکرر سنگ جلوگیری می‌کند چون ترشح زیاد بزاق باعث شستشوی داخل حفره غده می‌شود. درمان بیماری، خارج کردن سنگ است. این کار با سنگ‌شکن انجام می‌شود. در مواقعی که سنگ‌ها متعدد و عودکننده هستند، غده بزاقی بیمار با جراحی برداشته می‌شود. لازم به ذکر است خارج کردن چند غده بزاقی تاثیری در میزان ترشح بزاق ندارد و بیماران دچار مشکل نمی‌شوند.

خشکی دهان
خشکی دهان نیز مشکل دیگری است که بعضی از بیماران دچار آن می‌شوند. خشکی دهان ناشی از اختلال در کارکرد غده بزاقی است. بیماران مبتلا به نشانگان شوگرن (اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن و غدد درون‌ریز)، بیمارانی که ید رادیواکتیو دریافت می‌کنند و بیمارانی که به‌دلیل بیماری‌های بدخیم دوز بالای اشعه رادیواکتیو دریافت می‌کنند ممکن است دچار تحلیل غده بزاقی و کاهش عملکرد در ترشح بزاق شوند. البته بعضی از داروها نیز ممکن است باعث کاهش ترشح بزاق و خشکی دهان شوند. در این مواقع بیمار بهتر است با پزشک خود صحبت کند. شاید لازم باشد داروی جایگزینی تجویز شود. افرادی که دچار خشکی دهان هستند بهتر است بطری آب همراه داشته باشند و هرازگاهی جرعه‌جرعه بنوشند. گاهی اوقات آدامس‌های بدون قند نیز به ترشح بیشتر بزاق کمک می‌کند.

تومورهای خوش‌خیم
بیشتر تومورهای بزاقی خوش‌خیم هستند. شایع‌ترین محل آن در غدد بناگوشی است. بیماران با شکایت بزرگی توده در یک طرف بناگوش مراجعه می‌کنند. تومور‌های خوش‌خیم مشکل‌ساز نیستند (البته اثبات خوش‌خیمی تومور بعد از انجام نمونه‌برداری توسط پزشک است) و با جراحی می‌توان آنها را خارج کرد. جراحی، تومور را ریشه‌کن می‌کند.

تومورهای بدخیم
تومورهای دیگری هم وجود دارند که علائم پرسروصداتری غیر از بزرگی و تورم دارند. تومورهایی که باعث فلج عضلات و اعصاب صورت می‌شوند، معمولا بدخیم هستند. هر گونه بزرگی و تورم به شکل محدود در ناحیه غدد بزاقی را باید جدی گرفت. چنین تومورهایی نیاز به نمونه‌برداری دارند. انجام جراحی روی غدد بناگوشی به‌دلیل نزدیک بودن به عصب گوش بسیار حساس است. در صورتی که اندازه تومور کوچک باشد به راحتی و بدون آسیب به اعصاب اطراف خارج می‌شود ولی در صورتی که بیمار دیر مراجعه کند و تومور بزرگ شود، احتمال درگیری عصب وجود دارد و اگر عصب صورتی برداشته شود، فلج صورت اتفاق می‌افتد.

بیماری غدد بزاقی در کودکان
بیماری‌های مربوط به غدد بزاقی در هر سنی ممکن است دیده شود. یکی از بیماری‌های شایع در کودکان درگیری غدد بزاقی بناگوشی است. درگیری غدد بزاقی بناگوش در بیماری اوریون دیده می‌شود. اوریون فقط یک بار در طول زندگی اتفاق می‌افتد و این عارضه یک بار باید در کودکان دیده شود ولی گاهی اوقات والدین، کودک را به‌دلیل عود مکرر بزرگی غدد بزاقی به پزشک ارجاع می‌دهند. این حالت معمولا خوش‌خیم است و نیاز به درمان خاصی ندارد. مشکل بیشتر کودکان با رسیدن به سن بلوغ برطرف می‌شود. در کودکان تومورهای غدد بزاقی دیده می‌شود ولی بیشتر آنها خوش‌خیم هستند و اگر هم بدخیم باشند نوع خطرناکی نیستند.

نکته
همه افراد باید توجه کنند، بیماری‌های خوش‌خیم غدد بزاقی قابل‌پیشگیری هستند. توجه به بهداشت دهان و مراقبت‌های لازم، مراجعه زودرس به پزشک در صورت دیدن هر نوع تورم و توده داخل دهان و اطراف گوش و زیر فک و مصرف کافی مایعات مانع بروز بیماری‌های خوش‌خیم می‌شود، اما استعمال سیـ ـگار یکی از مهم‌ترین مواردی است که می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های بدخیم در بزاق شود.


منبع: هفته نامه سلامت