بله و به همین خاطر، من از کسانی حرف میزنم که کارشان ترانه نیست؛ و این سرنخی است که به مخاطب میدهید تا متوجه شود همهچیز صرفاً به دنیای شعر و ترانه محدود نمیشود.
شما باید همه را بشناسید. اصلاً اول باید آرتیست بشوید، بعد بروید ترانه بنویسید. برای ترانه نوشتن هم، نخست باید شاعر بود.
برویم سراغ مسائل جزییتر؛ مثل مسألهی ایجاز. ترانه، رمان و فیلم سینم ایی نیست. محدودیت زمانی دارد، اما در همان حال میتواند و باید قصهگوییِ رمان و تصویرسازیِ سینم ا را داشته باشد. چهطور میشود با کمترین کلمات به یک روایت کامل رسید؟
من خودم این ایجاز را یکشبه به دست نیاوردهام. این میوهی یک عمر کار کردن است. خیلی کار سختی است؛ اینکه شما با کدام کلمات و چهگونه بتوانی یک تصویر جدید بسازی. بعد تصویر باید تصویری باشد که کهنه نشود و اگر بعد از سی سال به سراغاش بروی، هنوز تازه باشد. این کار سخت، اما شدنی است و فقط در نتیجهی کار به دست میآید. یعنی کار با کار تولید میشود. اگر همینطوری بنشینیم به سبک پدرانمان که شعر خودش بیاید، شعر خودش هرگز نمیآید. هرگز!
من خودم در ایران این را یاد نگرفته بودم. در ایران نمیدانستم که هر روز باید کار کرد. کار میکردم، اما خب وسطش تفریح هم میکردم. وقتی آمدم بیرون، تازه فهمیدم داستان واقعاً از چه قرار است. تازه دیدم که همه میگویند ۹۰ درصد کار است، ۱۰ درصد استعداد. من در ایران همیشه فکر میکردم ۹۰ درصد استعداد است، ۱۰ درصد کار. اما متوجه شدم این یک حرفه است که ما جدیاش نمیگیریم. برایمان یک کار حاشیهای است. گهگاه یک چیزی مینویسم که حال کنیم. اسماش حال کردن است. بیرون از ایران، اما کار حرفهای است. مثل آقای مارکز که میگوید از ۹ صبح مینشینم پشت میزم و تا ساعت دوازده، یک باید بنویسم. بعد جمع میکنم، میروم سراغ زندگی کردن. ولی هر روز مینویسم. قرار هم نیست از این کارِ هر روزه چیزی باقی بماند. ممکن است یک جمله و شاید هیچ جمله. اما آن کارِ روزانه باید باشد.
کوهن میگوید من باید روزی ده خط بنویسم. چرا باید؟ برای اینکه در فرم بمانی. چون اگر آن ده خط را ننویسی، بعد از دو روز که میخواهی بروی سر وقت نوشتن، آن وحشت کاغذ سفید پرتات میکند آنور اتاق. اصلاً اجازه نمیدهد ادامه بدهی. چون ذات انسان هم ذات تنبلی است و دوست ندارد کار بکند و به هر بهانهای سریع میخواهد برود سراغ تفریح یا ولو شدن جلوی تلویزیون.
این اتفاق به شکل کاملاً برعکس در ایران میافتد. یعنی کمترین کار و بیشترین تولید.
دقیقاً. من مدام این را گفته ام که جای انتشار چرکنویسهایتان، کار درست را منتشر کنید. اما همه دارند همان چرکنویسها را چاپ میکنند. چهگونه ممکن است شما ماهی یک کتاب منتشر بکنید؟ چون کتابی که کس دیگری نوشته را در یک ماه نمیشود غلطگیری کرد. خب این مال دستِکم گرفتن کار و حرفه و مردم است؛ همه با هم؛ و دست کم گرفتن آینده و فردا، چون ما مسئولیم و قرار است این مشعل را تحویل نسل آینده بدهیم.
کمکم برویم به سراغ پرسش نهایی که البته فکر میکنم در طول گفتگو به نوعی پاسخاش را دادید. چشمانداز ترانهی امروز چهگونه است؟
کاملاً ناامیدکننده. متأسفانه. چون به تمامی دلایلی که برشمردیم، هیچ اتفاقی نمیافتد. مگر اینکه یکشبه، وقتی که خوابیم، همه شروع بکنند به خواندن و دیدن. چون کاملاً پیداست کسی کتاب نمیخواند، موسیقی نمیشنود، رقص و پردهی نقاشی نمیبیند. اینها کاملاً پیداست. از خود این دوستان، از حرفهایشان، از سایت و صفحهی فیسبوکشان. از همه چیزشان که فِیک و قلابی است. آرتیست نمیتواند فیک و قلابی باشد. باید مجموعهای باشد از دانستنیها. در آن صورت است که به یقین میرسد و اگر قابلیت داشته باشد و یاد گرفته باشد، میتواند داشتههایش را تبدیل بکند به فیلم و نقاشی و ترانه؛ اما بدون کارِ هر روزه، بدون آن چند ساعت کاری که مارکز گفته و بدون آن ده خط نوشتن کوهن، هنرمند شکل نخواهد گرفت.