از خاطره تشییع اخوان ثالث تا اخوان‌خوانی دولت‌آبادی

[v.a.y]

خبرگزاری ایسنا: محمود دولت‌آبادی سیـ ـگار می‌کشد و مهدی اخوان ثالث می‌گوید "هنوز از خویش پرسم گاه: آه... چه می‌دیده‌ست آن غمناک روی جاده نمناک ؟"

بزرگداشت مهدی اخوان ثالث روز دوشنبه 29 اردیبهشت به همت کانون راه امید و با حضور مرتضی کاخی و بهرام پروین گنابادی در تالار پیامبر اعظم دانشگاه اصفهان برگزار شد. برخلاف اینکه قرار بود زردشت اخوان ثالث فرزند م.امید نیز در این برنامه حضور داشته باشد، اما در میانه‌های مراسم اعلام شد که به دلیل مشکلاتی، زردشت حضور نخواهد یافت.

در ابتدا مراسم مجری برنامه یک سنت‌شکنی کرد و به حاضران گفت "بیایید برای خدا که هیچ‌کس زورش به او نمی‌رسد، دست بزنیم که همین‌گونه هم شد و تشویق دانشجویان حاضر بالا گرفت."

در ادامه کلیپی را که کانون راه امید تهیه کرده بودند، پخش شد؛ در این کلیپ با افرادی مانند محمود دولت‌آبادی، سهیل محمودی، مرتضی کاخی و ... مصاحبه‌هایی در خصوص مهدی اخوان ثالث شده بود.

این کلیپ با تصویر سیـ ـگار کشیدن محمود دولت‌آبادی و با این تکه شعر از اخوان ثالث شروع می‌شود: "هنوز از خویش پرسم گاه: آه... چه می‌دیده‌ست آن غمناک روی جاده نمناک؟"

در این کلیپ مرتضی کاخی می‌گوید: "مرگ اخوان خاطرات دردناکی را برای من رقم زد، اخوان آخرین دست نوشته‌هایش را برای من و در مورد من در حاشیه یکی از کتاب‌هایش نوشته بود که باعث خجالت است که آن را به کسی نشان دهم."

او در ادامه کلیپ در مورد قضایای فوت اخوان ثالث به بیان خاطرات آن روزها می‌پردازد و می‌افزاید که اخوان در شعرهایش سه مرتبه از باغ سخن به میان می‌آورد، در "باغ بی برگی"، "باغ من" و "نماز" که در شعر نماز با یک حالت مستانگی با خدا صحبت می‌کند؛ با خواندن باغ بی برگی می‌توان به روحیه و طرز تفکر این شاعر معاصر در مورد ایران پی برد.

در ادامه کلیپ کاخی شعر باغ بی برگی و پیوندها و باغ‌ها را می‌خواند و دانشجویان از خواندن آن لذت می‌برند.

**خاطره از تشییع جنازه اخوان ثالث

بخش دیگری ازکلیپ مصاحبه‌ای است با بهرام پروین گنابادی درباره خاطرات روز مرگ اخوان: قرار بود در مراسم ختم دکتر خانلری، اخوان ثالث را ببینم، در مراسم دکتر شفیعی کدکنی بی میل و اشتیاق جواب سلام من را داد که باعث تعجب بسیار من شد، اما در ادامه مراسم مصفا در مورد خانلری شعرخوانی کرد و در پایان گفت که جنازه اخوان ثالث از جلو بیمارستان مهر تشییع خواهد شد، اینجا بود که دلیل ناراحتی دکتر شفیعی کدکنی را متوجه شدم.

او در ادامه با بیان اینکه در آن لحظه شوکی به من وارد شد و بعد از آن متوجه مراسم نشدم، می‌گوید که در آن زمان مراسم تشییع جنازه اخوان ثالث پرشکوه‌ترین تشییع جنازه یک شاعر پس از انقلاب اسلامی بود.

پروین گنابادی در بخشی از کلیپ درباره تاثیرپذیری اخوان ثالث از شعرهای زبان‌های بیگانه صحبت می‌کند و می‌گوید که اخوان در اینجا هم شعرهای قافیه‌دار و طرح‌دار را انتخاب می‌کند.

او به سه وجه از م. امید که باعث ایجاد تفاوت او با دیگر شاعران معاصر می‌شود، پرداخت: اخوان به شهادت آثارش او را از هر ادیب معاصری ادیب‌تر کرده است؛ شاعری اخوان وجهه دیگر است؛ و با توجه به اینکه بسیار خوش‌مشرب، دلنشین و صمیمی بود، وجهه دیگر اخوان، یعنی انسان کامل بودن او نمایان می‌شود.

**شعری با صلابت خراسانی و دم گرم دولت‌آبادی

نوبت به سهیل محمودی می‌رسد که در کلیپ به تخلص اخوان ثالث اشاره می‌کند و می‌گوید که پارادوکس در ذات زندگی معاصر است به این معنی که ناامیدی از امید گرفته می‌شود.

او درباره سبک خراسانی و اینکه نباید این سبک را مطلقا سبک شادی محسوب کرد اینگونه صحبت می‌کند: ناصرخسرو و فردوسی زبان و لحن بسیار تلخی دارند کما اینکه اخوان هم به همین صورت شعر می‌گفته است. شاعر وجدان جامعه است و اخوان ثالث هم یک شاعر آگاه و از همین دسته است.

محمودی به "شب می‌ترسیم و روز می‌ترسیم"، سطری از شعر هنگام اخوان ثالث اشاره می‌کند و می‌گوید که این سطر بیان‌کننده وحشت انسان روزگار امروز است؛ اگر بخواهم یک سطر از میان اشعار معاصر انتخاب کنم، آن یک سطر همین خواهد بود.

مجید جعفری هم در این کلیپ صحبت می‌کند و به تفاوت م.امید با شاعران صدر مشروطه می‌پردازد: اخوان جملات را با تصویرسازی‌های بی مانند به شعر تبدیل می‌کند و این ویژگی باعث می‌شود که وقتی مخاطب شعر را می‌خواند، شعر برای همیشه در ذهنش باقی بماند که تفاوتی است با شاعران صدر مشروطه.

او در ادامه به یاس و غم در اشعار اخوان ثالث اشاره می‌کند و می‌گوید که اخوان فرزند زمان خودش است، زمانی که حادثه 28 مرداد اتفاق می‌افتد و تمام امیدهای یک ملت بر باد می‌رود، اخوان نیز در شعرهایش این یاس و ناامیدی را وارد می‌کند؛ خفقان و سرکوبی بعد از 28 مرداد روی اخوان تاثیر گذاشته بود.

در پایان کلیپ محمود دولت‌آبادی جلو دوربین می‌آید و "مرثیه‌ای برای صادق هدایت" را که اخوان ثالث به هدایت تقدیم کرده بازخوانی می‌کند:

"اگرچه حالیا دیریست کان بی کاروان کولی / ازین دشت غبارآلود کوچیده‌ست ...."

سکوت و دقت حاضران که میخکوب بر روی صندلی‌هاشان نشسته بودند نشان می‌داد که از این شعر که با صلابت خراسانی سروده شده بود و با دم گرم محمود دولت‌آبادی خوانده می‌شد، لذت می‌بردند.

دولت‌آبادی به شخصیت‌های مرتبط با هدایت و تلمیحاتی که در این شعر قرار گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید که از سگ ولگرد گرفته تا لوتی داش آکل، از ترجمه‌های آثار کافکا گرفته تا کند و کاو در آثار باستانی همه و همه در این شعر مشاهده می‌شود.

**اخوان باعث پیشرفت و شکوفایی شعر نیمایی شد

در بخش بعدی این مراسم مرتضی کاخی با تشویق حاضران برای سخنرانی به روی سن می‌آید و می‌گوید: چندین کتاب در مورد اخوان نوشته‌ام که در انتشارات زمستان – به مدیریت زردشت اخوان ثالث - به چاپ رسیده است و حقوق همه این کتاب‌ها به خانواده اخوان ثالث بخشیده شده است.

او با بیان اینکه شعر اتفاقی است که در زبان می‌افتد، می‌افزاید: کسانی که شعر را از خارج از کشور به فارسی ترجمه می‌کنند، به قول اسپانیایی‌ها، زبان این افراد را باید برید.

این محقق شعر معاصر ادامه می‌دهد: در مجله‌ای در آمریکا راجع به مینیاتور ایرانی مطلبی منتشر شده بود و در پشت جلد آن به فارسی نوشته شده بود: "یک کرشمه ساقی" و ترجمه شده بود "لوندی یک گارسون عرق‌فروش"؛ این ترجمه ابلهانه است به دلیل اینکه کرشمه ساقی در آن زبان وجود ندارد.

او اضافه می‌کند: فیتزجرالد به افکار خیام اشاره کرده و عینا آن را ترجمه نکرده است، درواقع شعری با زبان دیگر سروده است با تاثیرپذیری از شعر و شاعر دیگر.

کاخی با بیان اینکه بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج به خوبی و با دقت در شعر اخوان به کار گرفته شده، می‌گوید: اگرچه نیما کار خوبی در قبال اخوان انجام نداد اما اخوان باعث پیشرفت و شکوفایی شعر نیمایی شد.

او از قول م.امید می‌افزاید: "من در اختیار وزن و قافیه نیستم، وزن و قافیه در اختیار من هستند؛ من وزن و قافیه را حذف نکردم، من نقش واقعی را به آن‌ها می‌دهم."

این نویسنده با بیان اینکه زبان گفتمانی (گفت‌وگویی) و زبان احساسی وجود دارد، می‌گوید: در زبان گفتمانی در علم حقوق و ریاضیات نمی‌توان از آن تجاوز کرد اما در زبان احساسی، شاعر باید کلمات را به صورت شعر دربیاورد و به صورت احساسی منظور را برساند. در شعر اخوان تمام هنرهای شاعران از رودکی تا به امروز به کار گرفته شده است.

**مهدی اخوان ثالث فنی‌ترین شاعر نوپرداز است

نوبت به گروه موسیقی رسید برای یک اجرای زنده؛ سیامک رفیعی نوازنده سه‌تار و حمیدرضا عطاری آوازخوان در مراسم بزرگداشت مهدی اخوان ثالث یاد این شاعر را که نوازنده تار هم بود زنده نگه داشتند.

بعد از گروه موسیقی بهرام پروین گنابادی سخنرانی خود را آغاز می‌کند و با بیان اینکه شعر نو باید دارای سه ویژگی رموز و ابهام، درد انسانی و طرح باشد، می‌افزاید: مهدی اخوان ثالث فنی‌ترین شاعر نوپرداز است چون تمام اشعارش با اندیشه و طرح سروده شده است.

او با اشاره به اینکه در شعر نو مخاطب طبقه متوسط جامعه اعم از شهرنشینان و تحصیلکرده‌ها هستند، تاکید می‌کند: اخوان در اشعارش به مخاطب احترام می‌گذارد به این ترتیب که در شعر نو، مخاطب خودش پایان را رقم بزند.

این استاد دانشگاه با اشاره به ویژگی‌های منحصر به فرد اشعار اخوان ثالث، اضافه می‌کند: به همین دلیل است که گلشیری می‌گوید "اخوان ذهنیت مدرنی در داستان‌گویی دارد؛ هم آغاز، هم شیوه روایت و هم پایان‌بندی".

او با بیان اینکه شعر اخوان را باید با کلیت نگاه کرد و نه به صورت تک‌بیت می‌افزاید: اخوان لحظه‌های زیادی از زندگی مرا شیرین کرده است.

گنابادی در پایان سخنانش شعر "سر کوه بلند آمد..." از م.امید را خواند:

"سر کوه بلند آمد حبیبم،

بهاران بود و دنیا سبز و خرم،

در آن لحظه که بوسیدم لبش را،

نسیم و لاله رقص یدند با هم"

در این مراسم کانون راه امید از مرتضی کاخی و بهرام پروین گنابادی با اهدای هدیه تقدیر کرد.