جشن ها و اعیاد ایرانیان باستان

[fatemeh . R]

مقدمه
ما ایرانیان در وطن خود غریب هستیم زیرا با اداب و رسوم سرزمینمان اشنا نیستیم.این مقاله در نظر دارد تا اگاهی مردمان کشورمان را هر چند اندک نسبت به اداب و رسوم ایران کهن بالا تر ببرد. ایران در روزگاران قدیم دارای جشن های متعددی بوده است که به معروف ترین ان میتوان به نوروز، مهرگان، جشنهای آتش، گاهنبارها و جشن فروردگان اشاره کرد. جشنهای ایرانی به جشنهایی ملی و مردمی گفته میشود که دارای ریشه تاریخی ایرانی هستند و از دوران باستان تا به امروز رسیدهاند. برخی از این جشنها کموبیش زنده هستند.
جشنهای زنده به جشنهایی اطلاق میشود که بنا به سنت تاریخی در میان مردم رایج است (مانند جشن نوروز)). جشنهای فراموششده به جشنهایی اطلاق میشود که بنا به سنت تاریخی برگزار نمیشوند (مانند جشن بهاربد))، اما ممکن است کوششهایی برای احیای آنها برخی از آنها رواج داشته باشد (مانند جشن اسفندگان)).
جشنهای حکومتی (مثل جشن سالگرد انقلاب) و جشنهای دینی (مثل عید غدیر مسلمانان، سدرهپوشی و شاهورهرام زرتشتیان، و مولودی ارامنه) بنا به عرف نویسندگان و پژوهشگران جزو جشنهای ایرانی به حساب نمیآیند. برگزار شدن یک جشن توسط پیروان ادیان و اقوام گوناگون دال بر انتساب آن جشن به آن دین یا قوم نیست. برای مثال برگزار شدن جشن نوروز توسط مسلمانان و زرتشتیان دلیل بر اسلامی بودن یا زرتشتی بودن آن جشن نیست..
شکل تاریخی برگزاری جشنها (چنانکه در متون و منابع آمده است) با شکل فعلی و رایج برگزاری هر جشن، دو موضوع متفاوت است که همواره شبیه یکدیگر نیستند.
---------------------------------------------------------------------------
هرکس اگر در این باره چیزی میداند بگه



در ایران باستان گاهشماریهای گوناگونی رواج داشتهاست. در زمان ساسانیان دو نوع گاهشماری معمول بود.
نخست سال عرفی یا شمسی ناقصه یا سال سیار یا همان گاهشماری اوستایی نو بود که در این گاهشماری هر سال دوازده ماه دارد و هر ماه درست ۳۰ روز. این ۳۰ روز دارای ۳۰ نام مشخص و ویژه میباشد. نامها از آن امشاسپندان و ایزدان است اما پنج روز باقی میماند. این پنج روز پس از آخرین روز از ماه اسفند اضافه میشده که پنجه، پنجهٔ دزدیده، خمسهٔ مسترقه یا اندرگاه خوانده میشود و هر روزی را نامی ویژه است. این پنج نام از پنج بخش گاتها یا سرودهای زرتشت برگزیده شدهاست. همچنین دوازده ماه اوستایی نیز دارای دوازده نام است، منتخب از نامهای امشاسپندان و ایزدان که با دوازده نام از ۳۰ اسم روزها، مشترک است.[۳] بر پایهٔ آن هر سال درست ۳۶۵ روز حساب میشد بدون حساب کردن یک چهارم روز در سال بنابراین نوروز در این نوع گاهشماری هر ۱۲۰ سال یک ماه جلو میرفت.[۴]
دیگری سال ثابت یا گاهشماری بهیزکی بود که در آن کبیسه، هر ۱۲۰ سال گرفته و حساب میشد و نوروز و سال شمسی در هر دور ۱۲۰ سال در جای خود قرار گرفته و ثابت میماند و هیچ گاه آغاز سال بیش از یک ماه جلو نمیافتاد و یا چند روزی عقب نمیماند و اغلب حتی الامکان میکوشیدند که آغاز سال را در محل نجومی خود نگاه دارند.[۵]
این که چرا به جای کبیسهٔ چهار ساله و افزودن یک روز پس از ۱۲۰ سال با افزودن یک ماه کبیسه میگرفتند نزد ایرانیان توجیه دینی داشت. ابوریحان بیرونی میگوید که ایرانیان برای هر روز آیینهای خاصی داشتند از جمله ذکر نام ایزدی که روز به نام اوست و پادشاهان ساسانی نیز برای هر روز یک نوع گل و شراب و نغمه داشتند و از این رو افزوده شدن بر تعداد روزها ترتیب را برهم میزد. برخی نویسندگان دلایل دیگری هم آوردهاند از جمله اینکه چون ایرانیان برای روزها، سعد و نحس قایل بودند نمیخواستند با جابهجا شدن، روزهای سعد به روزهای نحس منتقل شوند و نوروز در اولین روز ماه نباشد.[۶]
اصلاحات خیام در سده چهارم هجری قمری موجب شد تا گاهشماری ایرانی به دقت مطابق با تقویم طبیعی گردد و نوروز و دیگر جشنهای سالیانه در جای حقیقی خود تثبیت شوند.[۷]
روزهای همنام با دوازده ماه و جشنهای ماهانه [ویرایش]
نامهای دوازدهگانه ماهها با دوازده نام از اسامی روزها، مشترک هستند. در مثل فروردین نخستین ماه سال و آغاز بهار است در حالی که روز نوزدهم هر ماه نیز فروردین نامیده میشود یا اردیبهشت دومین ماه و سومین روز ماه نیز به شمار میرفتهاست. بدین شیوه هرگاه نام روز و ماهی موافق میافتاد، آن روز را جشن میگرفتند و از این رهگذر دوازده جشن در سال که بهتر است آنها را جشنهای ماهانه بنامیم، پدید میآمد. این جشنها در جدول زیر نمایان است:



فروردین
۱ فروردین جشن نوروز/جشن سال نو
۲ فروردین عيدنوروز
۳ فروردین عيدنوروز
۴ فروردین عيدنوروز
۶ فروردین روز اميد،روزشادباش نويسي
۱۰فروردین جشن آبانگاه
۱۳فروردین جشن سيزده بدر
۱۷فروردین سروش روز،جشن سروشگان
۱۹فروردین فروردين روز،جشن فروردينگان

اردیبهشت
10اردیبهشت جشن چهلم نوروز
۱5اردیبهشت جشن ميانه بهار/جشن بهاربد

خرداد
۶ خرداد خرداد روز،جشن خردادگان
۱۳ خرداد تير روز،جشن تيرگان

تیر
۱ تیر جشن آب پاشونك،جشن آغاز تابستان
۱۵ تیر جشن خام خواري

مرداد
۷ مرداد مرداد روز،جشن مردادگان
۱۰ مرداد جشن چله تابستان

شهریور
۴ شهریور زادروز داراب (كوروش)
۴ شهریور شهريور روز،جشن شهريورگان

مهر
۱۶ مهر مهر روز،جشن مهرگان
۲۱ مهر جشن پيروزي كاوه و فريدون

آبان
۱۰ آبان آبان روز، جشن آبانگان
۱۵ آبان جشن ميانه پاييز

آذر

۹ آذر آذر روز، جشن آذرگان
۳۰ آذر جشن شب يلدا

دی
1 دی روز میلاد خورشید؛ جشن خرم روز، نخستین جشن دیگان
۸ دی دی به آذر روز، دومین جشن دیگان
۱۵ دی دی به مهر روز، سومین جشن دیگان
۲۳ دی دی به دین روز، چهارمین جشن دیگان

بهمن
۲ بهمن بهمن روز، جشن بهمنگان
۵ بهمن جشن نوسره
۱۵ بهمن جشن ميانه زمستان
۲۹ بهمن جشن سپندارمذگان، روز عشق

اسفند
۵ اسفند جشن اسفندگان

اینها جشنهای دوازدهگانهٔ سال میباشد که در روزگار ساسانیان پیش از آن با آداب و تشریفاتی فراوان برگزار میشد.[۸]