۲۸-۰۸-۹۱، ۰۷:۰۹ ب.ظ
سکته مغزی
سکته مغزی آسیب عصبی حاد ناشی از اختلال خونرسانی به قسمتی از بافت مغز که ناشی از انسداد رگ مغزی به وسیله یک لخته خونی و یا پارگی یکی از عروق تغذیه کننده آن قسمت بافت مغز میباشد.
به بیان دیگر اگر خونرسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شده و متوقف گردد٬این قسمت از مغز دیگر نمیتواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد.این وضعیت را اصطلاحاً سکته مغزی مینامند.سکته مغزی میتواند به عللی مانند بسته شدن یا پاره شدن یکی از رگهای خون رسان مغز ایجاد شود.
معمولا قبل از بروز سکته مغزی علائم هشدار دهندهای وجود ندارد و یا اینکه علائم بسیاز جزئی هستند.بعد از بروز سکته مغزی بیمار باید بلافاصله در بیمارستان بستری گشته تا از بروز صدمات دائمی به مغز جلوگیری شود.عوارضی که بعد از سکته مغزی ایجاد میشود بستگی به محل سکته و وسعت بافتهای گرفتار شدهٔ مغز دارد.عوارض سکته مغزی از عوارض خفیف و گذرا مثل تاری دید تا عوارض فلج کننده دائمی و یا حتی مرگ را شامل میشود.
اگر این علائم در طول ۲۴ ساعت از بین بروند ٬ این وضعیت را اصطلاحا حمله ایسکمی گذرا (transient ischemic attack)مینامند که یک علامت هشدار دهنده از یک سکته مغزی احتمالی در آینده میباشد.سکته مغزی سومین عامل مرگ و میر در جهان است.[۱]
انواع سکته مغزی
حدود نیمی از تمام موارد سکتههای مغزی بر اثر بسته شدن یک شریان مغزی با یک لخته خون که به آن اصطلاحا ترومبوز مغزی گفته میشود ایجاد میگردد.دیگر عوامل عمده سکته مغزی را آمبولی مغزی و خونریزی مغزی تشکیل میدهند.
آمبولی مغزی وقتی رخ میدهد که تکهای از یک لخته خون که در جای دیگر بدن مثل قلب یا رگ اصلی گردن ساخته شده ٬ خود را از طریق جریان خون به یکی از شریانهای خونرسان مغز برساند و در آنجا گیر کند.حدود یک چهارم از سکته های مغزی بر اثر آمبولی مغزی بروز میکنند. خونریزی مغزی باعث حدود ۲۰٪ سکتههای مغزی میباشد بر اثر پاره شدن یکی از شریانهای مغز ایجاد میشود.در این موارد خون بر روی بافتهای اطراف آن ریخته میشود.
لختههای خونی که باعث ترومبوز و آمبولی مغزی میشوند احتمال زیادی دارند که در یک شریانی که بر اثر آترواسکلروسیس آسیب دیدهاست ساخته شده باشند. تصلب شراین وضعیتی است که در آن دیواره رگها بر اثر رسوب چربی سفت میشود. عواملی که باعث افزایش احتمال ایجاد تصلب شراین میشود عبارتند از سیـ ـگار کشیدن ٬ مصرف زیاد چربی در رژیم غذایی ٬ دیابت و وجود مقدار زیادی چربی در خون.
آمبولی مغزی ممکن است بر اثر اختلال در ریتم ضربان قلب ٬ اختلالات دریچهای قلب و یا سکته قلبی که به تازگی رخ دادهاست ٬ ایجاد شود که تمام این موارد میتوانند باعث ساخته شدن لخته خون در قلب شوند. خطر بروز آمبولی مغزی ٬ ترومبوز مغزی و خونریزی مغزی با بالا رفتن فشار خون افزایش مییابد. در بیماری سلول داسی شکل (سیکل سل) که یک ناهنجاری گلوبولهای قرمز خون میباشد ٬ بخاطر شکل گوبولهای قرمز که به صورت داس درمیآیند و احتمال چسبیدن به هم و گیر کردن در عروق خونی را دارند ٬ خطر ترومبوز مغزی افزایش مییابد. گاهی ترومبوز ممکن است بر اثر تنگ و باریک شدن شریانهای خون رساننده به مغز بخاطر التهاب ایجاد گردد. التهاب شریان ممکن است به علت وجود یک بیماری خود ایمن مثل پلی آر تریت ندوزا ایجاد شود. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به بافتهای سالم بدن حمله میکند.
نشانه ها ی سکته مغزی
در بیشتر افراد علایم سکته مغزی به سرعت و در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه بعد از وقوع سکته خود را نشان میدهند.علایم هر سکته مغزی بستگی به قسمتی از مغز دارد که دچار گرفتاری شده است.این علایم امکان دارد شامل موارد زیر گردد:
۱-ضعف و کرختی صورت وبازوها یا پاها به خصوص در یک طرف بدن(همی پارزی)
۲-فلج صورت . بازو و پاها در همان طرف(همی پلژی)
۳-عدم تعادل و لنگ زدن(آتاکسی)
۴-اختلال در تکلم یا در درک کلام(دیس آرتری)
۵-اشکال در بلع (دیس فاژی)
۶-کرختی و سوزش قسمتهای بدن-اشکال در درک وضعیت و موقعیت(پارستزی)
۷-دو بینی-تاری دید یا از دست دادن بینایی به خصوص در یک چشم
۸-سردرد شدید و ناگهانی
۹-از دست دادن حافظه کوتاه مدت وطولانی مدت-اختلال در قضاوت
۱۰-سرگیجه بدون دلیل و سقوط ناگهانی
۱۱-بی اختیاری ادرار و مدفوع
۱۲-اشکال در پیدا کردن کلمات و فهمیدن آن چیزی که دیگران میگویند.
۱۳-عدم توانایی در انجام حرکات ظریف.
اگر سکته مغزی شدید باشد ٬ قسمتهایی از مغز که کنترل تنفس و فشار خون را بر عهده دارند ممکن است گرفتار شده و یا اینکه ممکن است شخص به اغماء رفته و نتایج مرگباری را به دنبال داشته باشد.
تشخیص :
معاینه و عکس برداری با سی تی اسکن و ام آر آی
نحوه درمان
درمان اولیه پس از وقوع یک سکته مغزی شامل تحت نظر گرفتن دقیق فرد و انجام اقدامات پرستاری برای محافظت راه تنفسی او میباشد.اگر در سی تی اسکن دیده شد که یک لخته خون در شریان وجود دارد ٬ باید فورا با استفاده از داروهای ترومبولیتیک اقدام به حل کردن آن نمود.این درمان ممکن است باعث بهبود عواقب سکته مغزی بشود اما در هر موردی نباید آن را بکار برد ٬ زیرا باعث افزایش خطر بروز خونریزی در مغز میشود.
انجام درمان طولانی مدت برای کاهش خطر وقوع سکتههای مغزی بعدی بستگی به این دارد که علت ایجاد این سکته مغزی چه بودهاست.اگر علت آن یک آمبولی مغزی بودهاست ٬ داروهایی مثل آسپیرین یا وارفارین تجویز میشود تا با رقیق کردن خون از وقوع لختههای خون جلوگیری کند.اگر مشخص شد که یک شریان دچار تنگی شدهاست ممکن است با جراحی بتوان آن را باز نمود.بعد از بروز یک سکته مغزی که علتش خونریزی و پاره شدن یک شریان بودهاست ٬ درمان بر روی زمینهٔ ایجاد کننده آن متمرکز میشود.درمان طولانی مدت آن ممکن است شامل تجویز داروهای ضد فشار خون باشد تا فشار خون را پایین آورده و از احتمال خونریزیهای بعدی جلوگیری کند.اگر سکته مغزی بر اثر التهاب شریان باشد ٬داروی کورتون دار تجویز میشود.
در تمام موارد سکتههای مغزی ٬ درمانهای توانبخشی مثل فیزیوتراپی و گفتاردرمانی چه در بیمارستان و چه در خانه ضروری میباشد.بدون شک یکی از مهمترین مراحل درمانی بیماران سکته مغزی توانبخشی تحت نظر یک تیم توانبخشی است که اعضائ تیم شامل کاردرمانگر فیزیوتراپیست ارتوپدی فنی ،شنوایی شناس ،گفتار درمان ،بیناییشناسی روانکاو پرستار توانبخشی مددکار اجتماعی و خانه ساز (home maker)می باشد. یکی از روشهای جدیدی که در توانبخشی و درمان بیماران سکته مغزی استفاده شدهاست rTMS میباشد در بررسی بازبینی مقالات که توسط انجمن نوروفیزیولوژی بالینی[۲]در سال ۲۰۰۹ انجام شده و در ژورنال نوروفیزیولوژی بالینی[۳] به چاپ رسیدهاست به مطالب زیر اشاره شدهاست . در این روش تحریک سلولهای مغزی برای اصلاح عملکرد سلولهای مغزی از طریق افزایش خاصیت نوروپلاستیسیتی مغز انجام میشود این روش عارضهای نداشته و توسط پزشکان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و یا مغز و اعصاب و یا مداخلات تمرین درمانی حرکتی و حسی توسط فیزیوتراپیست هاانجام میشود .در این روش مهار نیمکره مزاحم مغز و کمک به نیمکره ضعیف مغز انجام میشود .این روش در بازگشت عملکرد دست بهبود گفتار کاهش درد و بهبود عملکرد بیماران موثر بودهاست .این روش درمانی اولین با ر در ایران توسط مرکز تخصصی توانبخشی سکته مغزی تبسم و سپس مرکز آموزشی و درمانی فیروزگر وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۸۶ مورد استفاده برای درمان بیماران سکته مغزی قرار گرفت.
تغییر عادات و نحوه زندگی مثل کم کردن میزان چربی در رژیم غذایی ترک کردن استعمال دخانیات میتوانند باعث کاهش خطر بروز یک سکته مغزی دیگر آینده شوند.پیش بینی عاقبت یک سکته مغزی بسیار دشوار است و بستگی زیادی ه عوامل ایجاد کننده آن دارد.معمولا یک سوم افراد بعد از سکه مغزی به بهبودی کامل یا نسبتا کامل دست مییابند.یک سوم دیگر از افراد نیز دچار ناتوانیهایی به صورت دائمی میشوند.اگر مشکلاتی که برای افراد بعد از سکته مغزی ایجاد شد در طول ۶ ماه بهبود نیابد احتمالا این مشکلات دائمی خواهند بود.حدود ۲۰٪ از افرادی که دچار سکته مغزی میشوند در عرض یک ماه فوت میکنند.
سکته مغزی آسیب عصبی حاد ناشی از اختلال خونرسانی به قسمتی از بافت مغز که ناشی از انسداد رگ مغزی به وسیله یک لخته خونی و یا پارگی یکی از عروق تغذیه کننده آن قسمت بافت مغز میباشد.
به بیان دیگر اگر خونرسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شده و متوقف گردد٬این قسمت از مغز دیگر نمیتواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد.این وضعیت را اصطلاحاً سکته مغزی مینامند.سکته مغزی میتواند به عللی مانند بسته شدن یا پاره شدن یکی از رگهای خون رسان مغز ایجاد شود.
معمولا قبل از بروز سکته مغزی علائم هشدار دهندهای وجود ندارد و یا اینکه علائم بسیاز جزئی هستند.بعد از بروز سکته مغزی بیمار باید بلافاصله در بیمارستان بستری گشته تا از بروز صدمات دائمی به مغز جلوگیری شود.عوارضی که بعد از سکته مغزی ایجاد میشود بستگی به محل سکته و وسعت بافتهای گرفتار شدهٔ مغز دارد.عوارض سکته مغزی از عوارض خفیف و گذرا مثل تاری دید تا عوارض فلج کننده دائمی و یا حتی مرگ را شامل میشود.
اگر این علائم در طول ۲۴ ساعت از بین بروند ٬ این وضعیت را اصطلاحا حمله ایسکمی گذرا (transient ischemic attack)مینامند که یک علامت هشدار دهنده از یک سکته مغزی احتمالی در آینده میباشد.سکته مغزی سومین عامل مرگ و میر در جهان است.[۱]
انواع سکته مغزی
حدود نیمی از تمام موارد سکتههای مغزی بر اثر بسته شدن یک شریان مغزی با یک لخته خون که به آن اصطلاحا ترومبوز مغزی گفته میشود ایجاد میگردد.دیگر عوامل عمده سکته مغزی را آمبولی مغزی و خونریزی مغزی تشکیل میدهند.
آمبولی مغزی وقتی رخ میدهد که تکهای از یک لخته خون که در جای دیگر بدن مثل قلب یا رگ اصلی گردن ساخته شده ٬ خود را از طریق جریان خون به یکی از شریانهای خونرسان مغز برساند و در آنجا گیر کند.حدود یک چهارم از سکته های مغزی بر اثر آمبولی مغزی بروز میکنند. خونریزی مغزی باعث حدود ۲۰٪ سکتههای مغزی میباشد بر اثر پاره شدن یکی از شریانهای مغز ایجاد میشود.در این موارد خون بر روی بافتهای اطراف آن ریخته میشود.
لختههای خونی که باعث ترومبوز و آمبولی مغزی میشوند احتمال زیادی دارند که در یک شریانی که بر اثر آترواسکلروسیس آسیب دیدهاست ساخته شده باشند. تصلب شراین وضعیتی است که در آن دیواره رگها بر اثر رسوب چربی سفت میشود. عواملی که باعث افزایش احتمال ایجاد تصلب شراین میشود عبارتند از سیـ ـگار کشیدن ٬ مصرف زیاد چربی در رژیم غذایی ٬ دیابت و وجود مقدار زیادی چربی در خون.
آمبولی مغزی ممکن است بر اثر اختلال در ریتم ضربان قلب ٬ اختلالات دریچهای قلب و یا سکته قلبی که به تازگی رخ دادهاست ٬ ایجاد شود که تمام این موارد میتوانند باعث ساخته شدن لخته خون در قلب شوند. خطر بروز آمبولی مغزی ٬ ترومبوز مغزی و خونریزی مغزی با بالا رفتن فشار خون افزایش مییابد. در بیماری سلول داسی شکل (سیکل سل) که یک ناهنجاری گلوبولهای قرمز خون میباشد ٬ بخاطر شکل گوبولهای قرمز که به صورت داس درمیآیند و احتمال چسبیدن به هم و گیر کردن در عروق خونی را دارند ٬ خطر ترومبوز مغزی افزایش مییابد. گاهی ترومبوز ممکن است بر اثر تنگ و باریک شدن شریانهای خون رساننده به مغز بخاطر التهاب ایجاد گردد. التهاب شریان ممکن است به علت وجود یک بیماری خود ایمن مثل پلی آر تریت ندوزا ایجاد شود. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به بافتهای سالم بدن حمله میکند.
نشانه ها ی سکته مغزی
در بیشتر افراد علایم سکته مغزی به سرعت و در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه بعد از وقوع سکته خود را نشان میدهند.علایم هر سکته مغزی بستگی به قسمتی از مغز دارد که دچار گرفتاری شده است.این علایم امکان دارد شامل موارد زیر گردد:
۱-ضعف و کرختی صورت وبازوها یا پاها به خصوص در یک طرف بدن(همی پارزی)
۲-فلج صورت . بازو و پاها در همان طرف(همی پلژی)
۳-عدم تعادل و لنگ زدن(آتاکسی)
۴-اختلال در تکلم یا در درک کلام(دیس آرتری)
۵-اشکال در بلع (دیس فاژی)
۶-کرختی و سوزش قسمتهای بدن-اشکال در درک وضعیت و موقعیت(پارستزی)
۷-دو بینی-تاری دید یا از دست دادن بینایی به خصوص در یک چشم
۸-سردرد شدید و ناگهانی
۹-از دست دادن حافظه کوتاه مدت وطولانی مدت-اختلال در قضاوت
۱۰-سرگیجه بدون دلیل و سقوط ناگهانی
۱۱-بی اختیاری ادرار و مدفوع
۱۲-اشکال در پیدا کردن کلمات و فهمیدن آن چیزی که دیگران میگویند.
۱۳-عدم توانایی در انجام حرکات ظریف.
اگر سکته مغزی شدید باشد ٬ قسمتهایی از مغز که کنترل تنفس و فشار خون را بر عهده دارند ممکن است گرفتار شده و یا اینکه ممکن است شخص به اغماء رفته و نتایج مرگباری را به دنبال داشته باشد.
تشخیص :
معاینه و عکس برداری با سی تی اسکن و ام آر آی
نحوه درمان
درمان اولیه پس از وقوع یک سکته مغزی شامل تحت نظر گرفتن دقیق فرد و انجام اقدامات پرستاری برای محافظت راه تنفسی او میباشد.اگر در سی تی اسکن دیده شد که یک لخته خون در شریان وجود دارد ٬ باید فورا با استفاده از داروهای ترومبولیتیک اقدام به حل کردن آن نمود.این درمان ممکن است باعث بهبود عواقب سکته مغزی بشود اما در هر موردی نباید آن را بکار برد ٬ زیرا باعث افزایش خطر بروز خونریزی در مغز میشود.
انجام درمان طولانی مدت برای کاهش خطر وقوع سکتههای مغزی بعدی بستگی به این دارد که علت ایجاد این سکته مغزی چه بودهاست.اگر علت آن یک آمبولی مغزی بودهاست ٬ داروهایی مثل آسپیرین یا وارفارین تجویز میشود تا با رقیق کردن خون از وقوع لختههای خون جلوگیری کند.اگر مشخص شد که یک شریان دچار تنگی شدهاست ممکن است با جراحی بتوان آن را باز نمود.بعد از بروز یک سکته مغزی که علتش خونریزی و پاره شدن یک شریان بودهاست ٬ درمان بر روی زمینهٔ ایجاد کننده آن متمرکز میشود.درمان طولانی مدت آن ممکن است شامل تجویز داروهای ضد فشار خون باشد تا فشار خون را پایین آورده و از احتمال خونریزیهای بعدی جلوگیری کند.اگر سکته مغزی بر اثر التهاب شریان باشد ٬داروی کورتون دار تجویز میشود.
در تمام موارد سکتههای مغزی ٬ درمانهای توانبخشی مثل فیزیوتراپی و گفتاردرمانی چه در بیمارستان و چه در خانه ضروری میباشد.بدون شک یکی از مهمترین مراحل درمانی بیماران سکته مغزی توانبخشی تحت نظر یک تیم توانبخشی است که اعضائ تیم شامل کاردرمانگر فیزیوتراپیست ارتوپدی فنی ،شنوایی شناس ،گفتار درمان ،بیناییشناسی روانکاو پرستار توانبخشی مددکار اجتماعی و خانه ساز (home maker)می باشد. یکی از روشهای جدیدی که در توانبخشی و درمان بیماران سکته مغزی استفاده شدهاست rTMS میباشد در بررسی بازبینی مقالات که توسط انجمن نوروفیزیولوژی بالینی[۲]در سال ۲۰۰۹ انجام شده و در ژورنال نوروفیزیولوژی بالینی[۳] به چاپ رسیدهاست به مطالب زیر اشاره شدهاست . در این روش تحریک سلولهای مغزی برای اصلاح عملکرد سلولهای مغزی از طریق افزایش خاصیت نوروپلاستیسیتی مغز انجام میشود این روش عارضهای نداشته و توسط پزشکان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و یا مغز و اعصاب و یا مداخلات تمرین درمانی حرکتی و حسی توسط فیزیوتراپیست هاانجام میشود .در این روش مهار نیمکره مزاحم مغز و کمک به نیمکره ضعیف مغز انجام میشود .این روش در بازگشت عملکرد دست بهبود گفتار کاهش درد و بهبود عملکرد بیماران موثر بودهاست .این روش درمانی اولین با ر در ایران توسط مرکز تخصصی توانبخشی سکته مغزی تبسم و سپس مرکز آموزشی و درمانی فیروزگر وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۸۶ مورد استفاده برای درمان بیماران سکته مغزی قرار گرفت.
تغییر عادات و نحوه زندگی مثل کم کردن میزان چربی در رژیم غذایی ترک کردن استعمال دخانیات میتوانند باعث کاهش خطر بروز یک سکته مغزی دیگر آینده شوند.پیش بینی عاقبت یک سکته مغزی بسیار دشوار است و بستگی زیادی ه عوامل ایجاد کننده آن دارد.معمولا یک سوم افراد بعد از سکه مغزی به بهبودی کامل یا نسبتا کامل دست مییابند.یک سوم دیگر از افراد نیز دچار ناتوانیهایی به صورت دائمی میشوند.اگر مشکلاتی که برای افراد بعد از سکته مغزی ایجاد شد در طول ۶ ماه بهبود نیابد احتمالا این مشکلات دائمی خواهند بود.حدود ۲۰٪ از افرادی که دچار سکته مغزی میشوند در عرض یک ماه فوت میکنند.
