صبر زرد(آلوئه ورا)|فواید و مضرات آلوئه ورا

[.مليكا.]

صبر زرد(آلوئه ورا)

صبر زرد(شاخ بزي) گياهي است علفي و چند ساله با برگهاي ضخيم، گوشتي و دراز. حاشيه برگهاي آن کمي پيچ و خمدار و داراي تيغ است. گلهاي آن بهصورت خوشهاي زيبا در انتهاي محور ساقه گلدار و به رنگ سبز مايل به زرد قرار دارند.
قسمت مورد استفاده صبر زرد، شيرابه به دست آمده از برگهاي گياه است که امکان دارد به صورت تازه غليظ(خميري) و يا خشک شده با رنگهاي متفاوت زرد، زرد مايل به سبز، قهوهاي و يا قرمز مايل به سياه باشد.
در سالهاي اخير کشت صبر زرد، گونه ي Vera در ايران معمول گشته است. گرچه اين گياه با نقاط گرم و مرطوب سازگاري خوبي دارد، ولي در نقاط مختلف ايران کشت ميشود.
تاريخچه

نقاشيهايي از صبر زرد، بر روي کندهکاريهاي ديوارهاي معابد مصري ديده شده است. اين معابد در هزاره چهارم قبل از ميلاد بنا شده است. صبر زرد را که "گياه جاودانگي" نام گرفته بود، به هنگام خاک سپاري، براي فراعنه هديه ميآوردند.
کتاب "The Egyptian Book of Remedies" (1500 سال قبل از ميلاد مسيح) از کاربرد صبر زرد در درمان عفونتها، معالجه پوست و تهيه داروهاي ملين سخن گفته است. "ديسکوريد"(فيزيکدان يوناني)، در سال 74 پس از ميلاد، صبر زرد را جهت التيام زخم، جلوگيري از ريزش مو ، درمان زخمهاي دستگاه تناسلي، و معالجه همورئيد، مفيد دانست.
بازرگانان عرب، در قرن ششم بعد از ميلاد، اين گياه را به آسيا آوردند، و اسپانياييها آن را در قرن شانزدهم، از منطقه مديترانه به برّ جديد (World New) بردند. در عصر جديد (1930) مصرف کلينيکي صبر زرد به منظور درمان التهاب پوست ناشي از اشعه ايکس آغاز شد.
ترکيبات مهم

گياه، حاوي مشتقات هيدروکسي آنتراسن از جمله آلوئينهاي A2وB به ميزان 40- 25درصد کل ترکيبات و مشتقات کرومون از جمله آلوئه رزين 2A، B وC است.
ترکيبات مهم ديگر آلوئه شامل قندها از جمله: گلوکز، مانوز و سلولز، آنزيمها از جمله: اکسيداز، آميلاز و کاتالاز، همچنين ويتامينهايي نظير: B1، B2، B6، C، E و اسيد فوليک و مواد معدني مانند: کليسم، سديم، منيزيم، روي، مس و کروم ميباشند.
اثرات مهم

خاصيت اصلي صبر زرد، به عنوان يک مسهل قوي بوده و داراي خواص ديگري از جمله ضد ورم، ضد ميکروب، التيام زخمها، ضد آفتاب و ضد سوختگي ميباشد.
ژل الوئه اثرات خوب و مفيدي بر روي سوختگيهاي معمولي، سوختگيهاي حاصل از اشعه، زخمها و صدمات ديگر پوست دارد.
يکي از فرآوردههاي آلوئه، کرمهاي هيدرو فيليک تهيه شده از 5/0 درصد ژل آلوئه ميباشد که در درمان پسوريازيس بسيار خوب است. همچنين ژل خوراکي آن براي زخم معده ، افراد مبتلا به ايدز و مبتلايان به آسم( مدت شش ماه) مصرف مي شود.
تحقيقات اخير، اثرات مثبت آن را در بيماران مبتلا به ديابت نشان داده است و آزمايشهاي انجام يافته بر روي موشها اثرات مذکور را تاييد کرده است. اثرات ديگر آلوئه شامل اثرات ضد سرطان و اسپرمکش آن است.
در سالهاي اخير، ژل آلوئه به طور وسيع در محصولات آرايشي، بهداشتي و به خصوص در کشور آمريکا مصرف ميشود. اين ژل داراي خواص ضد ورم و ضد ميکروبي است و مرطوب کننده مناسبي نيز محسوب ميشود. صنايع غذايي آمريکا در محصولات خود از ژل آلوئه به عنوان مادهاي موثر در تناسب اندام و سلامتي بدن استفاده ميکنند.
طريقه و مقدار مصرف

محصولات مختلف آلوئه به شکل قرص و کپسول به همراه بعضي گياهان ديگر از جمله بلادون ،توسط کارخانههاي داروسازي عرضه شدهاند.
ميزان عادي مصرف 2/0 – 1/0 گرم آلوئه و يا 1/0- 5 0/0 گرم عصاره آلوئه براي چند شب متوالي ميباشد.

استفاده مستقيم از ژل گياه

براي استفاده مستقيم از ژل آلوئه، ميتوان برگهاي گياه را قطع کرد. در محل قطع شده، ژل بيرنگي نمايان مي شود که با فشردن برگ گوشتي گياه، ژل بيرون ميزند. ميتوان از اين ژل بهطور مستقيم جهت مرطوب کردن پوست، آفتاب سوختگي، زخم سوختگيهاي معمولي و نرم کردن اگزماي زير چشم استفاده کرد.
ژل به مرور زمان در معرض هوا تغيير رنگ داده و در نهايت به رنگ قرمز تيره(مايل به سياه) در ميآيد.
عوارض جانبي

مصرف بيش از حد ژل(مصرف روزانه يک گرم به مدت طولاني) ممکن است باعث عدم تعادل آب و الکتروليتهاي بدن، سقط جنين، زايمان زودرس، اسهال خوني و ضايعات کليه شود. همچنين مصرف مقادير بسيار زياد آن ممکن است منجر به مرگ شود.
موارد منع مصرف

نبايد از ژل در زمان تهوع، استفراغ ، دردهاي شکمي، خونريزي مقعد و ضعف شديد استفاده کرد.
در زمان بارداري به غير از دستور پزشک، مصرف آن ممنوع است.
احتياط

- براي مصرف بيش از دو هفته آن، بايد با پزشک مشورت کرد.
- در صورت تاثير نکردن تا 24 ساعت پس از مصرف، ممکن است مشکلات جدي وجود داشته باشد که بايد به پزشک مراجعه کرد.
- چون تأثير ترکيبات آلوئه در کودکان مشخص نيست، بنابراين در اين گونه موارد بايد با پزشک مشورت کرد.
- بهتر است از فرآوردههاي صنعتي آلوئه، براي سنين بالاي ده سال و حداکثر به مدت دو هفته استفاده شود. مقدار مصرف عصاره آلوئه در سنين مختلف 17/0- 4 0/0 گرم است که اين ميزان معادل 30- 10 ميليگرم هيدروکسي آنتراکينون در روز است.
مهمترين اثرات گزارش شده صبر زرد

ضد آلرژي ، ضد سرطان، ضد ميکروب، ضد قارچ، ضد ويروس، ضد آفتاب سوختگي، کاهش دهنده قند خون، مسهل، ضد کرم، ضد ورم، مرطوب کننده و نرم کننده، قاعدهآور، ملين، مقوي معده و کبد.
نکات قابل توجه

- بيش از 300 گونه آلوئه وجود دارد که مهمترين آنها از نظر استفاده دارويي، آرايشي و بهداشتي، الوئه ورا (Aloe Vera) ميباشد.
- منبع جغرافيايي دقيق آلوئه معلوم نيست، ولي به احتمال زياد مربوط به مصر يا خاورميانه ميباشد.
- محصولات مختلف آلوئه که به بازار ارائه شدهاند شامل:
1- ژل آلوئه: محصول طبيعي(بدون تغيير غلظت ژل) از برگهاست.
2- کنسانترهآلوئه: ژل آلوئه است که آب آن را خارج کردهاند.
3- عصاره آلوئه: حاوي دست کم 50درصد ژل آلوئه است.
4- لاتکس آلوئه: مايع تلخ زرد رنگي که از پوست لولهاي پرسيکل به دست ميآيد و حاوي آلوئين است.
- در نقاط مختلف جهان از گونههاي ديگر صبر زرد مانند AB و AC استفادههاي مشابهي با گونه Aloe Vera به عمل ميآيد. اين گياهان نيز با نام عمومي «Aloe» مشهور ميباشند.
دکتر محمدحسين صالحي سورمقي- دکتراي تخصصي فارماکوگنوزي
استاد دانشکده داروسازي تهران

نامهاي فارسي: صبر زرد- شاخبزي
نامهاي علمي: Aloe capenis, Aloe barbadensis, Aloe Vera
نام عمومي: Cape aloe
نام عربي: الصبر (Alsaber)
نام آلماني: Aloe
نامهاي مترادف: Aloe Vulgaris, Aloe perfoliata
خانواده: Liliaceae (خانواده کلشيک)
نام انگليسي: Aloe
نام فرانسوي: Aloes