قدیمی‌ترین نسخه‌های پزشکی تاریخ

[taranomi]

سومری‌ها از چندهزار سال پیش از میلاد مسیح، تمدن پر رونقی را در بین‌النهرین پایه نهادند. بسیاری، آن‌ها را پایه‌گذار نخستین تمدن فرهنگی تاریخ می‌دانند. در اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد، سومریان بر اثر نیاز‌های اقتصادی و اداری، شیوه نوشتن بر روی الواح گلی را کشف کردند. نخستین کوشش آنان به صورت خط تصویری بود و از این رو تنها در مسائل بسیار ساده اداری مورد استفاده قرار می‌گرفت. ولی در قرن‌های بعدی کاتبان و معلمان سومری به تدریج این خط وارد را چنان تغییر دادند که ماهیت تصویری خود را ازدست داد و تبدیل به خط متعارف گشت. در نیمه دوم هزاره سوم شیوه خط سومری چنان نرم و انعطاف‌پذیر بود که به آسانی پیچیده‌ترین مباحث تاریخی و ادبی را بدان بیان می‌کردند.

 

اما در بین الواح سومری غیر از آن‌هایی که مربوط به ادبیات و افسانه‌های علمی و مسائل اداری هستند، الواح علمی هم می‌توان پیدا کرد. برای مثال یک پزشک ناشناخته سومری که دراواخر هزاره سوم پیش از میلاد مسیح می‌زیسته، بهترین نسخه‌های خود را به منظور استفاده شاگردان و همکارانش گرد آورد. او لوحه گلی نمناکی به اندازه ۱۵٫۹ در ۹٫۵ سانتیمتر آماده کرد و با خط میخی دوازده نسخه مهم را روی آن‌ها نوشت. این سند پزشکی، قدیمی‌ترین سند و نسخه پزشکی است که بشر یافته است. این لوح به مدت چهار هزار سال، در دل زمین مدفون بود تا اینکه هیئت باستان شناسی آن را یافت و به موزه دانشگاه فیلادلفیا منتقل کرد.

 

خواندن این نسخه بسیار دشوار بود و نیاز به تلاش زیادی داشت. پزشک سومری دارو‌ها را از مواد گیاهی و معدنی و جانوری تهیه می‌کرد. از مواد معدنی، کلرید سدیم (نمک طعام) و نیترات پتاسیوم (شوره) را ترجیح می‌داد و از مواد حیوانی، شیر، پوست مار و سنگ لاک‌پشت را به کار می‌برد، ولی اکثر دارو‌ها از منابع گیاهی تهیه می‌شدند و از گیاهانی مانند فلوس، مورد، انقوزه و آویشن و درختانی ماند بید، گلابی، صنوبر، انجر و خرما در فراهم کردن دارو‌ها استفاده می‌کرد. دارو‌های گیاهی از تخم و ریشه و شاخه و پوست و صمغ درختان تهیه می‌شد و مانند امروز آن‌ها را به صورت گرد یا جامد نگهداری می‌کردند.

---

قدیمی‌ترین نسخه

یکی از نسخه‌ها: ریشه گیاه کاه را بسایید، در آبجو حل کنید، بگذارید مرد بیمار آن را بنوشد و بذر گیاه درودگر، صمغ مرکازی آویشن را بسایید، در آبجو حل کنید، بگذارید مرد بیمار آن را بنوشد.

یکی از ایرادات این نسخ این است که نسبت مواد سازنده دارو، هیچ جا ذکر نشده است. البته عده‌ای دلیل آن را رازداری حرفه‌ای می‌دانند تا مردم عادی و دیگر رقیبان همکار، نتوانند دارو را بسازند. عده‌ای هم معتقدند که در آن زمان کمیت اجزا، زیاد مهم نبود.

 

اما مطلب مهم بعدی، این بود که در هیچ جای این الواح پزشکی، اثری از توسل به سحر و جادو به چشم نمی‌خورد. این بدان معنی نیست که در هزاره سوم پیش از میلاد از دعا یا جادو برای معالجه استفاده نمی‌شده. سومری‌ها هم مانند بابلی‌ها به خدایان مرض که به خاطر مجازات گناه، بیماری بین مردم می‌پراکندند، اعتقاد داشتند. آن‌ها به خدایانی شفادهنده هم باور داشتند. سومری‌ها برای خود، خدای نگهبان فن پزشکی هم داشتند.

شیوه تهیه قطره‌ها، فن پالایش نسبتا پیچیده موارد تشکیل دهنده داروها، توانایی تهیه مواد قلیایی و شوره توسط سومری‌ها نشان می‌دهد که فن داروسازی سومری‌ها، پیشرفت زیای کرده بود.

البته نمی‌توان در مورد میزان شفابخشی این نسخه‌ها اظهارنظری کرد، چون در هیچ جای این الواح نام و علایم بیماری توصیف نشده است تا پزشکان بتوانند در زمینه کارایی نسخ اظهار نظر کنند.

 

‌