مراسم عزاداری در محرم

[فائزه 2]

نگاهی به آیین های عزاداری محرم در خراسان جنوبی

ماه محرم ماه حزن و اندوه اهل بیت عصت و طهارت (ع) است ،محرم ماه برپایی مجالس عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسینی است که مردم را به امور اعتقادی خویش آشنا می کندحرارت و عشق و علاقه حسینی (ع) همیشه در دل های مومنین پایدار است و هیچ گاه کاسته نمی شود .ماه محرم ماه حزن و اندوه اهل بیت عصت و طهارت (ع) است ،محرم ماه برپایی مجالس عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسینی است که مردم را به امور اعتقادی خویش آشنا می کندمحرم اسلام ناب محمدی(ص) را هدیه می دهد به دل های پاکی که پذیرای فرهنگ مقدس عاشورایی هستند در محرم مومنین دستورات دینی خود را از حسینه ها،تکایا و مساجد به ارمغان می برند.

مراسم بيل زني در خوسف

در خوسف هم مراسم تاسوعا و عاشوراي حسيني با شور و حال خاص و با حضور مشتاقان اهل بيت(ع) در شهر و روستاها به ويژه مرکز شهرستان برگزار شد. علاوه بر مراسم معمول عزاداري و تشکيل هيئت هاي سينه زني و زنجيرزني، آيين و مراسم خاص منطقه از جمله مراسم سنتي بيل زني در روز عاشورا به اجرا درآمد و هزاران نفر از سراسر کشور در اين مراسم شرکت کردند.

یکی از روحانیان در این خصوص گفت: در اين آيين سنتي عزاداران هيئت هاي مذهبي صاحب الزمان(عج)، حسيني، محبان حضرت علي اکبر(ع)، رزمندگان و فاطميه خوسف ظهر عاشورا پس از اقامه نماز ظهر و عصر و صرف ناهار بلافاصله به اجراي مراسم پرداختند و نخل ها و دسته هاي سينه زني، زنجيرزني و بيل زني را از محل استقرار هيئت خود به سمت خيابان شهيد مطهري به حرکت درآوردند و با عزاداري، نوحه سرايي و مرثيه خواني و سردادن شعارها و نوحه ها، با نظم خاصي وارد قتلگاه (حسينيه صاحب الزماني(عج)) شدند و به اجراي مراسم پرداختند.

محمدی نژاد با بیان اینکه بیل‌زنی یکی از میراث‌های معنوی مردم شهر خوسف است که نشان از عشق بی نهایت آنها به امام حسین (ع) دارد و این مراسم نماد حزن بی پایان مردم این دیار برای دفن جسم های آسمانی، مانده در زیر آفتاب شهدای صحرای کربلا است که هرسال در روز عاشورا و تاسوعا خود را در میان سیل عزاداران حسینی جلوه‌گر می‌کند افزود: بیل زنی در میان مردم خوسف نماد تدفین شهدای کربلا و یادآور تدفین پیکرهای آسمانی آنها توسط طایفه بنی اسد است که این طایفه در روز 13 ماه محرم پیکرهای آسمانی شهدای کربلا را در میان حزن و اندوه به خاک سپاردند.

بهم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشکریان کفر و لشکریان امام حسین(ع) است که جنگ لشکریان یزید بر علیه لشکر کوچک امام حسین(ع) و مظلومیت ایشان را نشان می دهد.

وی افزود: بیل زنی نماد بصیرت مردم پس از واقعه عاشورا است و تنفر مردم را از استکبار و ظلم به نمایش می‌گذارد و نشان می‌دهد تا زمانی که ماه محرم و روز عاشورا در میان مردم زنده است بساط و بنیاد هیچ ظلم و ستمی پایدار نیست.

اجرای مراسم بیل زنی در عاشورا هر سال نشان می‌دهد که غم خون‌های به ناحق ریخته شهدای کربلا با گذشت زمان کهنه نمی‌شود بلکه جوشش این خون‌ها روی زمین برای مقابله با ظلم تا روز حکومت امام عصر(عج) پا برجا است.

محمد محمدی یکی از اهالی خوسف نیز بیان کرد: کشاورزان و مردم شهر خوسف استفاده از بیل‌ها را در مراسم بیل‌زنی نماد تبرک محصولات کشاورزی خود می‌دانند. کشاورزان با حضور با بیل‌های کشاورزی خود در این مراسم روزی حلال خود را با واسطه امام حسین(ع) و یاران فداکار ایشان از خداوند بلند مرتبه طلب می‌کنند.

مراسم علم بندان

عزاداری در بیرجند اغلب در قالب دسته ها و هیات های سینه زنی و زنجیرزنی برگزار می شود و مابقی مراسم هنوز در برخی روستاهای بیرجند برگزار می شود.از جمله این مراسم علم بندان است که با روش خاصی در یکی از هیات های عزاداری بیرجند برگزار می شود. با انجام این مراسم که در اویل ماه محرم با حضور سادات و هیات های عزاداری برگزار می شود مردم آمادگی خود را برای شرکت در عزاداری ماه محرم اعلام می کنند. برپایی علم همچنین به یاد علمدار دشت کربلا حضرت ابولفضل العباس (ع) انجام می شود. مراسم علم گردانی نیز در روستاها معمولا در نیمه دوم دهه نخست محرم انجام می شود. در این مراسم علمها را به در خانه برده و برای صاحبخانه فاتحه می خوانند و او نیز به علم گردانها گندم و پول و خوار و بار می دهد. علم گردانها با خواندن اشعاری در کوچه و بازار، عزاداری امام شهید را به مردم اعلام می کنند و از نزدیک شدن روز تاسوعا و عاشورا خبر می دهند. حضور مردم مشتاق در این مراسم و ادای نذورات آنان بیانگر عشق و ارادت خالصانه آنان به حضرت اباعبدا… الحسین (ع) و یاران با وفایش است.

مراسم مشعل گردانی در روستای خور و بر کوه و سنگ زنی در روستای درخش بیرجند نیز برگزار می شود. مشعلهای این روستاها در حسینیه روستا در داخل زمین نصب شده و شب نهم محرم آنرا روشن می کنند و اطراف آن سینه دوره می زنند. در سالهای گذشته مشعلهای بسیار در منطقه خوسفِ بیرجند وجود داشت که آنرا شبهای نهن محرم در کوچه می گراداندند و نذری جمع می کردند. مراسم سنگ زنی روستای درخش نیز از شب پنجم محرم همراه با هیات های عزاداری با آهنگ نوحه ، سینه زنی و یا زنجیر زنی برگزار می شود. تعزیه خوانی از دیگر مراسم عزاداری است که در روستاهای بیرجند و در چند سال اخیر در بیرجند در قالب سوگواره تعزیه برگزار می شود. انواع تعزیه در ماه محرم در روستاهای بیرجند برگزار می شود که در روستی خنگ صحرای کربلا در روز عاشورا و تعزیه حضرت ابولفضل در روز تاسوعا انجام می شود. علاوه بر آن مراسمی با عنوان هفت منبر در روز تاسوعا توسط زنان در بیرجند برگزار می شود. در این مراسم زنان با روشن کردن هفت شمع در هفت منبر ، مسجد و حسینیه در آن شرکت می کنند. مراسم خاصی با نام شمع گردانی نیز روز تاسوعا در برخی روستاهای بیرجند از جمله بهدان برگزار می شود. مراسم خیرات سیدالشهدا توسط مسلمانان اهل سنت خراسان جنوبی در روز عاشورا از دیگر مراسمی است که طی آن مردم مناطق سنی نشین با پختن غلور و آش نذری با عنوان خیرات سیدالشهدا به اطعام مردم می پردازند.

محرم ماه دلداگی خاکیان به افلاکیان؛

مردم طبس در ماه محرم، برپایی خیمه عزا و عزاداری شب‌های محرم است که مردم به‌صورت خودجوش سه روز مانده به آغاز محرم، یعنی از 28 ذی‌الحجه، خیمه عزای امام حسین(ع) را در تکایا و هیئت‌های مذهبی سرپا کرده و آنها را سیه پوش می‌کنند و از سه شب مانده به محرم هیئت‌ها با پرچم و علم، سینه ‌زنان و زنجیر‌زنان و با نوای نوحه‌خوانان عزاداری را آغاز می‌کنند.

حجت‌الاسلام و المسلمین محمدجواد زنجانی، امام جمعه موقت طبس در این خصوص گفت: برپایی خیمه در هیئت‌های مذهبی علاوه بر اینکه نمادی از برپایی عزای سالار شهیدان است، ضرورتی دارد که در تابستان و زمستان این شهر انجام می‌شود، تابستان برای محفوظ ماندن عزاداران از گرمای سوزان و زمستان از باران و سرما، و این رسمی است دیرینه که تاکنون پابرجا مانده است. وی ادامه داد: روضه‌خوانی در طبس همه‌ روزه در ماه محرم و صفر به‌ویژه در دهه اول محرم وجود دارد و از روز هفتم ماه محرم هیئت‌ها از محل تکیه خود به‌صورت نوحه‌خوانی به‌سمت مجالس عزاداری حرکت می‌کنند.

امام جمعه موقت طبس اظهار کرد: بعضی از این تکایا از هشتم تا دوازدهم محرم مراسم شبیه‌خوانی دارند که برخی از آنها عبارتند از شبیه‌خوانی حضرت اباالفضل(ع) که هیئت ابوالفضلی در روز هشتم محرم با برداشتن نخل کوچکی طی مراسمی شبیه‌خوانی حضرت اباالفضل(ع) را انجام می‌دهند.

حجت‌الاسلام زنجانی افزود: این مراسم به این صورت است که در این روز تمامی تکایا به این هیئت می‌آیند که بعد از نوحه خوانی تکایا، مراسم شبیه‌خوانی حضرت اباالفضل(ع) را انجام می‌دهد.

در روز نهم محرم تمام تکایا به محل هیئت حسینی می‌آیند و بعد از عزاداری و نوحه‌خوانی در پایان هیئت حسینی که سمت میزبان را دارد گهواره‌ای تزیین شده، در حالی‌که دو نوجوان سیه‌پوش در دو طرف گهواره ایستاده‌اند و کودکی شیرخوار درون آن خوابیده بر دوش عزاداران حمل شده و وارد مجلس عزا می‌شوند.

مداحان در حالی‌که کودک را روی دست به عزادارن نشان می‌دهند، مرثیه‌خوانی برای علی اصغر(ع) را شروع می‌کنند، در این بین کبوتران خونین بال به هوا پرواز می‌کنند و هنگامی‌که گلوی کودک خونین می‌شود شور عزاداران زیاد شده زنجیرزنان با فریاد «گلوی اصغر هدف تیر شد – رباب خسته‌دل زمین‌گیر شد» با نوای طبل و سنج به زنجیرزنی می‌پردازند و گهواره را برای خروج از مجلس همراهی می‌کنند.

روز عاشورا در طبس دو نخل برداشته می‌شود، یکی نخلی که از حسینیه میرزاها برمی‌دارند و دیگری نخلی است که از هیئت فاطمی برداشته می‌شود که در عنوان مراسم نخل برداری روز عاشورا به آن اشاره خواهیم کرد.

نخل گردانی، بیل‌زنی و هفت منبر از جمله آئین‌های عزاداری خراسان جنوبی در ماه محرم است که جزء آثار معنوی کشور نیز محسوب می‌شود.

آیین نخل گردانی نماد هیئت های عزاداری شهرستان فردوس

آئین نخل‌گردانی مخصوص شهر فردوس است که در آن پنج هیئت مذهبی نخل‌های آذین‌بندی شده را بعد از نماز ظهر عاشورا به محل امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم از نوادگان امام موسی‌بن جعفر(ع) برده و در آنجا این آئین را برگزار می‌کنند، نخل در عزاداری‌ها سمبلی از حضور و فداکاری‌های حضرت ابالفضل‌العباس(ع) در حماسه کربلا است، از صبح روز تاسوعا، نهم محرم‌الحرام کار پوشش و تزئین این نخل بزرگ و زیبا آغاز می‌شود، در حین آماده‌ کردن نخل گروه هیئت‌های عزاداری گرد روستا می‌گردن د و تمامی اهالی آن روستا، همراه آنان به عزاداری می‌پردازند.

نخل از حیث ظاهر منحصر به‌فرد است به‌طوری‌‌که در هیچ جای کشور به این شکل مراسم نخل برگزار نمی‌شود و این مراسم مختص شهرستان فردوس خراسان جنوبی است، نخل را در سه زمان عصر تاسوعا، شب عاشورا و ظهر عاشورا به حرکت در‌می‌آورند، درگذشته رسم بر این بود که هر کدام از هیئت‌های میهمان که از روستاهای مجاور برای عزاداری به فردوس می‌آمدند به احترام قدومشان نخل را برای آنان نیز به حرکت درمی‌آوردند.

وظیفه هدایت و حرکت نخل هم نسل در نسل از پدران به فرزندان بزرگتر منتقل می‌شود، نخل دارای چهار پایه و دارای ارتفاعی نزدیک به 6 متر است که نخل‌گردان‌ها آن را بر روی دوش گذاشته و با حرکت به انتها و ابتدای صحن امامزادگان مراسمی بسیار باشکوه و پرحرارت را به‌وجود می‌آورند.

در مراسم هفت منبر نیز که عصر‌ عاشورا برپا می‌شود، مردم از بافت تاریخی شهر بیرجند حرکت کرده و در هفت حسینیه به یاد امام حسین(ع) و یاران باوفایش شمع روشن می‌کنند، مراسم دسته زنگ‌زن از دیگر مراسم عزاداری خراسان جنوبی در ماه محرم است، این مراسم که با برهم‌زدن 2 عدد چوب استوانه‌ای شکل کوچک انجام می‌گیرد توسط عده‌ای از عزاداران که آن هم از پدرانشان به ارث برده‌اند صورت می‌گیرد.

اشعاری بسیار زیبا و جانسوز از محتشم کاشانی و سایر اشعار به همراه آهنگ ملایم سنج و صدای بر هم خوردن چوب‌ها، نظر هر مستمع و بیننده‌ای را به‌سوی خود جلب می‌کند، این دسته از عزاداران به‌صورت هیئتی مجزا در جلوی هیئت اصلی عزاداری با نظمی خاص و باشکوه ارادت خود را به امام حسین(ع) و ائمه اطهار(ع) ابراز می‌دارند.