نوبتهاي نماز در دين زرتشت

[.RaHa.]

سخن موبد کورش نيکنام در مورد نوبتهاي نماز:
نماز بايد در تمام لحظه ها باشد و هر شخص با انديشه ، گفتار و کردار نيک خود با هنجار "اشا" همراه باشد از زمان ساسانيان پنج گاه يا وعده نماز تعيين شده که در هر شبانه روز به نياش خداوند و سپاسگزاري از داده هاي نيک او پرداخته مي شود ، اين گاه ها از سپيده دم آغاز مي گردد نخستين گاه اشهن نام دارد که از سپيده دم تا طلوع آفتاب است دوم گاه هاون ، از طلوع آفتاب تا نيمروز ، سوم ، رپيتون ، از نيمروز تا پس از نيمروز ، چهارم ، ازيرن ، از پسين تا نمودار شدن ستارگان ، پنجم ، ائيوي سروترم ، از پديدارشدن ستارگان تا سپيده دم.
و در جواب سوالي که نماز در گاتها چند مرتبه است؛آيا سه مرتبه است يا پنج مرتبه چنين مي گويند:
درگاتها نيايش كردن با دستهاي برافراشته، با تني پاك، رواني آرام، دلي شاد و براي خشنودي اهورامزدا به انگيزه همراهي با هنجار هستي اشا و با كردار نيك براي آباد ساختن جهان هستي پيشنهاد شده و چند بار هم در شبانه روز نيامده بلكه پيوسته است. خوشا آنان كه دايم درنمازند بهشت جاودان ماوايش بيد. در زمان ساسانيان به ابتكار ماراسپند و با توجه به شرايط زندگي مردم آن زمان بخش هايي از خرده اوستا تنظيم شد و در شبانه روز 5 بار سفارش به نمازخواندن گرديده است.

[.RaHa.]

نماز به سبک زرتشت و ماني

مورخين تاريخ ظهور زرتشت را 6500 سال پيش از ميلاد مسيح(عليه السلام)دانسته اند. برخى او را اهل بلخ مى دانند و بعضى او را اهل رى و برخى ديگر او را از تبار آذربايجان مى شمارند. در نحوه خلقت او مسائلى را نقل مى نمايند که مشابه خلقت انبياى الهى است امّا اين اقوال چندان محکم و مستحکم نمى باشند.
در تاريخ منقول است که تعاليم او يکتا پرستى بوده و مردم را به اهورامزداى يکتا دعوت مى نمود. سفارش او اين بود: «حقيقت در جهان يکى است و آن يکتا پرستى است. در آن زمان در ايران دو گروه از مردم زندگى مى کردند دسته اى زندگى شهرى و به پرورش چهارپايان و زراعت مشغول بودند که زرتشت از اين گروه بود و گروه ديگر چادر نشين و صحرا گرد بودند(1). پيروان اين آئين آداب و رسوم دينى خاصى داشتند که مادر مقام بيان آن نيستيم. امّا آنچه که براى ما اهميت دارد وجود عمل عبادى نماز است در اين کيش که نحوه ايستادن به جهت خاص (قبله) و شرايط وضو و نماز بيان شده است.


قبله در آئين زرتشت

در کيش زرتشت، هنگام نماز خواندن تأکيد شده است که بايد به جهت و سمت نور باشد از قبيل آفتاب، ماه، چراغ و آتش. زيرا آنان معتقدند که نمى توان براى خدا حدود و جهتى را معين نمود(2).

اين عمل براى آنها يک امر بسيار معقول و منطقى به شمار مى آمد بخاطر اينکه آنان نور را تجلّى حقيقت و روشنايى را نمودارى از معنويت و طراوت روح دانسته که انسان را به تجليات انوار حقه الهى متوجه مى سازد؛ و با توجه به اين عقيده، قبله زرتشتيان سمت و سوى مشخص و معيّنى نداشت بلکه هر جهتى که نور وجود داشت همان سمت قبله آنان محسوب مى شد.


وضو پيروان زرتشت

در طريقه وضو گرفتن آنان دست ها تا مچ و صورت تا بناگوش و بالاى پيشانى و نيز پاها تا قوزک را سه بار با آب تميز شستشو مى دادند. و در صورت عدم دسترسى به آب يا به خاطر زخم دست و صورت و يا علل ديگر سه بار دست را بر روى خاک پاک مى زنند و سپس به پشت دست و صورت مى کشند که آن را تيمم مى گويند(3).
نماز پنجگانه در کيش زرتشت

در آئين زرتشت براى هر شبانه روز پنج وقت نماز و عبادت درنظر گرفته شد که آن پنج وقت عبارتند از:

1 ـ هاون گاه (havangah) که از برآمدن خورشيد است تا نيمروز (ظهر).

2 ـ ريپت وين گاه (repithwingah) از هنگام ظهر است تا سه ساعت بعد از نيمروز.

3 ـ ازيرينگاه (oziringah) از ساعت سه بعد از ظهر تا اوّل شب و پيدا شدن ستاره.

4 ـ ايويس روتريم گاه (aiwisruthrimgah) از اوّل شب تا نيمه شب.

5 ـ اشهين گاه (ushinhingah) از نيمه شب است تا بر آمدن خورشيد.

هر يک از اين اوقات پنجگانه به اسم يکى از فرشتگان اختصاص دارد که اسامى آنها آمده و لفظ گاه در آخر هر يک به معنى وقت مى باشد(4).
شرايط درستى نماز

پيروان اين آئين همانند ساير شرايع الهى براى صحت و درستى نماز شرايطى را درنظر گرفته که بدون آن نماز صحيح نمى باشد. آن شرايط عبارتند از:

1 ـ پاک بودن تن از هرگونه کثافت و نجاست.

2 ـ پاک بودن لباس از هرگونه پليدى.

3 ـ پوشيدن پيراهن سفيد و طنابى که از پشم بافته شده و آن را با ترتيبى خاص به کمر مى بندند.
کيفيت نماز در کيش مانى

مانى را مورخين، ايرانى و اهل بابل مى دانند او در نوروز سال 242 جوانى بيست و شش ساله بود که خود را پيامبر قلمداد نمود و دين خود را در دربار شاپور اوّل، پادشاه ساسانى عرضه داشت وى مانى را آزاد گذاشت که تبليغات آئين خود را به انجام رساند. او اولين کتاب خود را بنام «شاپورگان» نوشت و ادعا نمود که پيامبرى که حضرت عيسى وعده داد من هستم و آخرين فرستاده الهى مى باشم(5).

او تعاليمى را به پيروان خويش عرضه نمود که يکى از احکام و فرامين او نماز چهارگانه است چهار نماز واجب در کيش مانى به اين ترتيب است که:

اوّل بايد با آب روان يا راکد صورت و دست ها و پاها ى خود را مسح نمود سپس روى به آفتاب ايستاد و بعد به سجده رفت و در حال سجده بايد گفت: مبارک است راهنماى پيامبر. مبارک است فرشتگان نگهبان او. مسبّحان لشکريان پرتو افشان او. سپس بلند شود و بايستد و دوباره به سجده رود و بگويد به پاکى ياد شده تو اى مانى پر تو افشان و راهنماى ما که ريشه روشنايى و نهال زيستى و شجره بزرگ هستى که تمامش بهبودى بخش است و نيز بلند مى شود و به سجده سوّم مى رود و اذکارى ديگر به زبان مى آورد و بعد از آن سر از سجده سوم برداشته و بلند مى شود و به سجده چهارم مى رود و ذکرهايى شبيه همان ذکرهاى قبلى را بر زبان جارى مى سازد و همينطور تا دوازده سجده بجاى مى آورد. پس از فراغت از اين نمازهاى دهگانه نماز ديگر را شروع مى کند(6).

و اوقات نمازهاى چهارگانه عبارتند از:

1 ـ وقت نماز اوّل در هنگام زوال خورشيد است.

2 ـ وقت نماز دوّم ميان زوال ظهر و غروب آفتاب است.

3 ـ وقت نماز سوم از غروب آفتاب است تا سه ساعت از شب گذشته.

4 ـ وقت نماز چهارم سه ساعت از شب گذشته تا نيمه شب.

و در تمام اين نمازها و سجده ها بايد همان کارى را انجام دهد که در نماز اوّل به نام نماز بشير است بجا مى آورد(7).
عبادت در مکتب سيکها

سيکيزم (sikhism) مذهبى است آميخته از دين اسلام و مذهب هندو. که خداى آنها «ويشنو» مى باشد که عده زيادى از هندوان پيرو آن خدا هستند. نکته قابل تذکر اين است که سيک ها نه هندو هستند و نه مسلمان. بلکه يک آئين ثالثى است که از اختلاط و جمع نکات مشترک اين دو تشکيل يافت. اين کيش بواسطه مردى بنام «بابانانک» (babananak) تأسيس شد. و در قسمتى از شمال غربى هندوستان گسترش يافت و حدود چهارصد سال از تأسيس آن مى گذرد و در اين مدّت در همان ناحيه مانده و به کشورهاى ديگر رسوخ نکرده است(8).
تعاليم نانک بصورت ساده و آسان که ترکيبى از اسلام و هندو مى باشد براى پيروان آن مطرح گرديد.

اساس مکتب او توحيد است. او معتقد است که خدا در سراسر عالم هستى حضور دارد و در دل آدمى جاى دارد. او مى گفت خدا را در خارج از دل جستجو مکن. زيرا او در همه دل ها موجود است بوسيله تعليم معلم مى توان به او دست يافت(9).

گوشه اى از عبادات آنها اين است که: تو همانى که نشان و رنگ و نژاد و فرقها ندارى. راز نامهايت را کسى آگاه نيست. سجده کنم تو را که گنجينه جهانى. تو زيبائى. خالق ندارى و تو را پايانى نيست و هميشه پايدارى. از کسى هراس ندارى و کسى تو را نترساند. سجده کنم تو را که طلسم کاملى و هميشه جاودان هستى. تمام احکام و فرامين از تو است و از غم و اندوه به دورى و... .

و مراسم آنها در معبدشان چنين است که همه افراد بايد حتماً کلاهى بر سر نهند و اگر کلاهى نبود لا اقل دستمالى را بر سر گذارند و هر فرد سيک که وارد مسجد و معبد مى شود با گامهاى کوتاه تا يک مترى محل قرارگاه کتاب مقدس آمده تعظيم نمايد و به سجده رود و...(10).



پي نوشت :

1 ـ ر. ک: تاريخ جامع اديان، ص453 به بعد و تاريخ اديان جهان، ج1 ص170.

2 ـ تاريخ اديان جهان، ج1 ص182.

3 ـ تاريخ اديان جهان، ج1 ص182.

4 ـ تاريخ اديان جهان، ج1 ص180.

5 ـ تاريخ اديان جهان، ج1 ص202.

6 ـ تاريخ اديان جهان، ج1 ص217.

7 ـ تاريخ اديان جهان، ج1 ص218.

8 ـ تاريخ اديان جهان، ج2 ص421.

9 ـ تاريخ اديان جهان، ج2 ص431.

10 ـ براى تفصيل و توضيح بيشتر به کتاب تاريخ اديان، ج3 ص307 به بعد مراجعه شود.