سخن گفتن حضرت صالح (ع) با مردگان

[nza3380]

پرسش:

با توجه به سخن گفتن حضرت صالح با قوم مرده اش می توان اثبات کرد که مردگان می شنوند. اما در سوره صافات آیه ۹۱ و ۹۲ می بینیم که حضرت ابراهیم در خلوت با بت سخن می گوید و از آنان می پرسد که آیا غذا می خورید؟

آیا می توان گفت سخن گفتن حضرت صالح با قوم مرده اش مانند سخن گفتن حضرت ابراهیم با بت است؟

پاسخ:

آیات مرتبط:

«فَراغَ‏ إِلى‏ آلِهَتِهِمْ فَقالَ أَ لا تَأْكُلُون‏ * ما لَكُمْ لا تَنْطِقُون‏»؛ (او وارد بتخانه شد) مخفيانه نگاهى به معبودانشان كرد و از روى تمسخر گفت: «چرا (از اين غذاها) نمى ‏خوريد؟! (اصلًا) چرا سخن نمى ‏گوييد؟!»(1)
«فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا في‏ دارِهِمْ جاثِمينَ * فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قالَ يا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسالَةَ رَبِّي وَ نَصَحْتُ لَكُمْ وَ لكِنْ لا تُحِبُّونَ النَّاصِحين‏»؛ سرانجام زمين لرزه آن ها را فرا گرفت؛ و صبحگاهان، (تنها) جسم بى ‏جانشان در خانه‏ هاشان باقى مانده بود. (صالح) از آن ها روى برتافت؛ و گفت: «اى قوم! من رسالت پروردگارم را به شما ابلاغ كردم، و شرط خيرخواهى را انجام دادم، ولى (چه كنم كه) شما خيرخواهان را دوست نداريد» (2)
بیان تفسیری:
مفسران در مورد زمان گفتگوى حضرت صالح (عليه السلام) با قومش، دو احتمال داده‏ اند:
قول اکثر این است که اين گفتگوى نهايى صالح با قومش قبل از مرگشان و به عنوان اتمام حجت بوده، ولى در عبارت قرآن بعد از جريان مرگ آن ها ذكر شده؛ نه این که گفتگو بعد از مرگ و هلاکت آن ها بوده باشد؛ زيرا گفتگو با آن ها نشان مى ‏دهد آن ها زنده بوده اند؛ و این با ظاهر خطاب نیز سازگارتر است.
البته احتمال دیگر نيز بعيد نيست که گفته شود این گفتگو بعد از نابودی آن ها بوده، زيرا بسيار مى‏ شود كه براى عبرت گرفتن افراد بازمانده، چنين گفتگوهايى را با گذشتگان و ارواح آن ها انجام مى ‏دهند؛ کما این که رسول ‏خدا (صلى الله عليه و آله) نيز بر سر چاه بدر با اجساد كفار سخن گفتند، از آن حضرت پرسيدند: مگر آنان مى ‏شنوند، فرمودند: «آرى، شما از آن ها شنواتر نيستيد»(3).(4)
مطلب دیگر:
اگر هم قول دوم را بپذیریم یعنی این گفتگو مربوط به بعد از هلاکت قوم حضرت صالح بوده است، باید گفت مردگان از انسان با بت های سنگی و ... که یکسان نیستند، زیرا مردگان، انسان هایی زنده و دارای روح بوده اند و اکنون نیز روح آن ها باقی است ولی از بدن و جسم آن ها جدا شده است؛ و این با جامدات و سنگ و چوب و ... که اصلا دارای روح نبوده و نیستند و هیچ حس و شعور و ادراکی ندارند و اصلا چنین قابلیت هایی نداشته اند، قیاسی کاملا نادرست و غیر علمی است.
لازم به ذکر است که مرگ هیچ گاه به معنای فنا و معدوم شدن و پایان همه چیز نیست؛ مرگ به معنای انتقال حقیقت و روح انسان از عالَمی به عالَم دیگر است که در آن عالَم، حیات انسان به گونه ای دیگر ادامه دارد تا هنگامی که روز رستاخیز و معاد فرا برسد، کما این که تعبیر «توفّی» به معنای گرفتن به تمام و کمال است، نه به معنای فنا و معدوم شدن: «قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ‏ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّكُمْ تُرْجَعُون‏»؛ بگو: فرشته مرگ كه بر شما مأمور شده، (روح) شما را مى ‏گيرد؛ سپس شما را بسوى پروردگارتان باز مى‏ گردانند.»(5)
بنابر این:
اولا در این آیه، حضرت صالح با قومش قبل از مرگ آن ها سخن می گوید، نه بعد از مرگ.
در ثانی، یکسان دانستن موجود ذی روح و دارای شعور و آگاهی، با جمادات و سنگ و چوب، از نظر علمی و منطقی مردود و نادرست است.
ثالثا، مرگ به معنای فنا و معدوم شدن نیست تا انسان مرده را مانند سنگ و چوب (جامدات) بدانیم.
کلام آخر: علاوه بر آیات قرآن، در روایات نیز موارد متعددی از سخن گفتن با مردگان بیان شده که شیعه و سنی آن را نقل کرده اند. لذا نمی توان عالم برزخ را نفی کرد و ارتباط با برزخیان را انکار نمود.

___________
(1) صافات: 37/ 91 و 92.
(2) اعراف: 7/ 78و79.
(3) مجلسی، بحارالانوار، ج 6، ص 207 و 254.
(4) ر.ک: مکارم شیرازی و همکاران، تفسير نمونه، ج ‏6، ص 241؛ قرائتی، تفسير نور، ج ‏3، ص 105.
(5) سجده: 32/ 11.[highlight=#fafafa]
[/highlight]