همه چیز درباره فیلم «محمد رسول الله (ص)»

[v.a.y]

هفته نامه همشهری جوان - احسان ناظم بکایی، محدصادق شایسته: فیلم محمد رسول الله (ص) آخرین ساخته مجید مجیدی از ظرفیت های مهمی برای بالابردن کیفیت نهایی اش استفاده کرده که باید هم همین کار را می کرد. وقتی قرار است فیلم بزرگی بسازی، باید آدم های بزرگ را وارد کنی و این اتفاق- تلفیق حضور تعدادی از بهترین های سینم ای ایران و جهان در این پروژه- شاید امروز اثرش تنها در کیفیتم فیلم «محمد رسول الله (ص)» ملموس باشد، اما تاثیر بلندمدت این همکاری مشترک با بزرگان سینم ای جهان بر سینم ای ایران بعدها خودش را نشان خواهدداد.

خب چنین فیلم عظیم و هیجان انگیزی که تقریبا یک دهه از عمر کارگردان و برخی عواملش صرف ساخت آن شده، قطعا از ابتدا تا رسیدن به تولید و بعد هم اکران با اتفاقات و حاشیه های متعددی مواجه بوده. به بهانه آغاز اکران «محمد رسول الله (ص)» نگاهی انداختیم به «الف» تا «ی» ساخت این فیلم.

داستان از چه قرار است؟

داستان فیلم از محاصره مسلمانان در شعب ابی طالب و آن محاصره سه ساله اقتصادی و اجتماعی آغاز می شود. همان ابتدا فلاش بکی می خورد به گذشته و مخاطب، شاهد وقایعی است که پیش از تولد پیامبر اسلام با 12 سالگیشان رخ داده است. از داستان ابرهه و حمله اش به مکه تا لحظه به دنیا آمدن پیامبر، صحنه های وفات آمنه بنت وهب و صحنه های مربوط به دوران شیرخوارگی و خردسالی پیامبر (ص) از مهم ترین بخش های فیلم است.

فیلم با اولین سفر پیامبر (ص) به شام و رسیدن به صومعه بحیرا به پایان می رسد. بحیرا همان راهب مسیحی است که درباره ظهور آخرین پیامبر به ابوطالب بشارت می دهد. بسیاری از شخصیت های مهم زندگی پیامبر (ص) کم و زیاد در فیلم حضور دارند. البته داستان فیلم حس و حالی لطیف و شاعرانه دارد، مجیدی خودش خیلی طرفدار فیلم «محمد رسول الله (ص)» مصطفی عقاد نیست و آن را زیادی پر از جنگ و خونریزی می داند و به گفته خودش سعی کرده در فیلمی که ساخته وجود مهربانی پیامبر اسلام را به تصویر بکشد.

جرقه ساخت فیلم از کجا زده شد؟

نزدیک به 10 سال پیش جشنواره فیلم دانمارک تصمیم می گیرد برای مجید مجیدی، سازنده فیلم «بچه های آسمان»، «رنگ خدا»، «بید مجنون» و «آواز گنجشک ها» مراسم بزرگداشتی برگزار کند. این تصمیم همزمان می شود با کشیدن کاریکاتور توهین آمیز پیامبر اسلام در روزنامه دانمارکی «بولاند بوستون» و مجیدی هم به دلیل توهین به مقدساتش در این کشور، حضور در مراسم بزرگداشتش را نمی پذیرد.

پس از این اتفاق، مجیدی به این فکر می کند که با زیاد شدن این توهین ها توسط غربی ها نیاز است برای نشان دادن حقیقت در خصوص پیامبر اسلام (ص) دست به کار شویم. نتیجه این دغدغه ذهنی ایجاد شده، دادن پیشنهاد ساخت فیلمی براساس زندگی پیامبر (ص) است.

از مهرماه سال 86 کار تحقیقات و نگارش فیلمنامه اولیه با حمایت شرکت نور تابان از شرکت های وابسته به بنیاد مستضعفان آغاز می شود و سال 88 مجیدی به همراه کامبوزیا پرتوری و کمی بعدتر حمید امجد نگارش فیلمنامه اولیه را به پایان رساندند. پرتوی سابقه خوبی در ساخت آثار کودک دارد و با توجه به اینکه قرار بود دوران کودکی پیامبر (ص) به تصویر کشیده شود، این تجربه می توانست به کار فضاسازی پروژه بیاید

ساخت عظیم ترین فیلم تاریخ سینم ای ایران نیازمند یک پیش تولید قوی بود، این اتفاق مابین خرداد 89 تا شهریور 90 رخ داد؛ دقیقا زمانی که کار ساخت شهرک سینم ایی «پیامبر اعظم» در اتوبان تهران- قم به پایان رسید. مدتی بعد هم فیلمبرداری آغاز شد که در کل شش ماه به طول انجامید. بیشتر صحنه های فیلم در ایران فیلمبرداری شده و تنها برای به تصویر کشیدن جنگ ابرهه گروه به آفریقا رفت.

چرا بزرگ ترین پروژه سینم ای ایران؟

خب شاید هزینه ای که برای فیلم شده پاسخی کافی برای این سوال باشد. با توجه به عظمت پروژه، حرف و حدیث های زیادی بر سر هزینه های فیلم وجودداشت. این شایعات از صد تا 150 میلیارد تلورانس داشتند. اما شرکت نور تابان در شفاف ترین اندازه ای که می شد هزینه های تولید این فیلم را رسانه ای کرد: هزینه ساخت دکورهای شهر مکه 141 میلیارد ریال، شهر مدینه با 19 هکتار 42 میلیارد ریال و ساخت و ساز ساختمان اداری 2.12 میلیارد، 3 میلیارد ریال هزینه فیلمنامه، 6 میلیارد ریال هزینه مطالعات اجرایی، 152 میلیارد ریال هزینه پیش تولید، 310 میلیارد ریال هزینه تولید، 151 میلیارد ریال هزینه پس از تولید و در مجموع 623.3 میلیار ریال برای این فیلم هزینه شده که با یک حساب سرانگشتی می توان گفت حدود پنج برابر فیلم «رستاخیز» که خودش یکی از پرهزینه ترین فیلم ها تاریخ سینم ای ایران است، هزینه صرف ساخت «محمد رسول الله (ص)» شده است.

جالب است بدانید ابتدا قرار بود مصر و مراکش میزبان دکورهای فیلم باشند که در یک اقدام کاملا منطقی و آینده نگرانه ترجیح داده شد تا بعدا به درد سینم ای ایران بخورد، این شهرک در جاده تهران قم نزدیک روستای الهیار و در مساحتی 220 هکتاری ساخته شده است.

یک بازدید بی سابقه

«محمد رسول الله (ص)» اولین فیلم سینم ایی پس از انقلاب است که عالی ترین مقام کشور، رهبر انقلاب، به پشت صحنه آن رفتند. 17 آبان 91 آیت الله خامنه ای دیداری شش ساعته از پشت صحنه این فیلم سینم ایی داشتند که اتفاق بی سابقه ای در تاریخ انقلاب اسلامی محسوب می شد. این دیدار بسیار بی سر و صدا انجام شد و حتی برنامه هفت هم اجازه پوشش این دیدار را پیدا نکرد.

رهبری در این دیدار از قسمت های مختلف لوکیشن ساخته شده از جمله قسمت شهر مکه، شعب ابی طالب که داخل آن است، دیر بحیرا و قسمت مدینه دیدن کردند و نکته جالب اینجا بود که سکانس ورود آمنه به شهر مکه هم در همین روز فیلمبرداری شد.


شخصیت های فیلم محمد رسول الله (ص) چه جایگاه و حجمی از فیلم را در اخیتار دارند؟

همراهان رسول الله

در فیلمی مانند محمد که شخصیت اصلی آن، قابل نمایش نیست این شخصیت های جانبی و کناری اند که نقش های فعالی می یابند؛ نقش هایی که سعی می کنند وجوه مختلف شخصیتی که قابل نمایش نیست را به نمایش بگذارند؛ وجوهی مانند شجاعت، بلاغت و... مثلا در فیلم محمد رسول الله که 40 سال قبل توسط مصطفی عقاد اردنی ساخته شد، حمزه وجه جاعت و زید، وجه بلاغت پیامبر را بر عهده داشتند و در برخی صحنه های فیلم، بیشتر دیده می شدند. در فیلم مجید مجید، این نقش ها چگونه چیده شده اند و چه فضایی از فیلم را در اختیار گرفته اند؟

ابوطالب/ مهدی پاکدل: عمران، عموی پیامبر، راوی قصه است. او که در کهنسالی در شعب ابی طالب همراه با پیامبر (ص) و یارانش در محاصره است، یاد دوران کودکی پیامبر می کند. ما با فلاش بک ذهنی (بازگشت) او به عام الفیل می رویم و با وقایع گوناگون آشنا می شویم، ابوطالب تا زمان فوت پدرش عبدالمطلب، یک راوی در سایه است.

اما کم کم نقش اش پررنگ می شود. ابوطالب به واسطه عدم نمایش شخصیت پیامبر (ص) و... نقش زبان و کلام او را بازی می کند. چنانچه در فیلم محمد رسول الله مصطفی عقاد، این نقش را زید و در سریال امام علی داوود میرباقری، این نقش را عمار داشت.

آمنه/ مینا ساداتی: مادر پیامبر وزنه ای سنگین در درام فیلم است. دوری اش از محمد که به صحرا رفته از یک طرف و صحنه وصال مادر و پسر بعد از سه سال، تکان دهنده است. قسمت های خوشحال و پرهیجان فیلم، وقتی است که محمد همراه با مادرش به مدینه می رود تا به خانواده مادری سری بزند و به دیدار قبر پدر برود. صحنه های دونفره مادر و فرزند در باغ های مدینه، پررنگ ترین بخش آمنه است.

حلیمه/ ساره بیات: پناه بردن شتر وحشی خانواده حلیمه به خانه آمنه، معرفی جالب توجه برای دایه پیامبر (ص) است. سرگشتگی او در شهر مکه و احساس غربتش در پناه آمنه و خانه اش، سامان می یابد. حیرت حلیمه از برکات محمد مانند پرشیر شدن سینه و آبادشدن روستای ویران، وجوه اعجاز پیامبر را نشان می دهد. حلیمه، جایگاه بیایابگردان بدوی را دارد که مجذوب مهر محمد می شوند.

ابوسفیان/ داریوش فرهنگ: رئیس قریش و سرکرده مشرکان در بخش متاخر فیلم که در ابتدا و انتهای آن، جاسازی شده، نقش دارد. قدرت نمایی او در سکانس پایانی که حاکم مکه است و محمد و بنی هاشم را تحت فشار گذاشته در مقابل سکانس پایانی و استیصالش در برابر نابودی پیمان نامه جالب توجه است. ابوسفیان، نماد شکست مکه در برابر پیامبر (ص) است.

تاجر یهودی/ محسن تنابنده: ناظر بیرونی که بیرون از مکه پیگیر ماجرای تولد پیامبر (ص) آخرالزمان است. او که بخشی از جامعه کوچک یهودیان شبه جزیره عربستان است، سعی می کند با فاصله به رصد امور مکه بپردازد. او جست و جوگری جدا بافته است. ارتباط مستقیم چندانی هم با شخصیت های اصلی ندارد.

راهب نصرانی/ صادق هاتفی: حضور کوتاهی در اواخر فیلم دارد، اما نقش او با پندی که به ابوطالب برای حفظ جان محمد می دهد، عمیق می شود. او هم مثل تاجر یهودی به دنبال پیامبر آخرالزمان است. اما سریع تر و آرام تر این مساله را می پذیرد که پیامبر (ص) آخرالزمان از قوم عرب برگزیده شده است.

عبدالمطلب/ علیرضا شجاع نوری: پدربزرگ پیامبر (ص) در صحنه های ابتدایی فیلم پررنگ است. صحنه رویارویی معروفش با ابرهه که فقط شترانش را می خواهد و حفاظت از کعبه را به صاحب خانه محول می کند.

نقش عبدالمطلب با توجه به فوت عبدالله، پدر پیامبر (ص)، قبل از تولد ایشان، نقشی پدرانه است. برای او نام محمد را انتخاب می کند و او را به حلیمه می سپارد تا دایه اش باشد.